साठवण धान्यातील कीड नियंत्रणासाठी सापळा फायदेशीर

साठवणुकीतील धान्याचे किडींपासून संरक्षण करण्यासाठी तमिळनाडू कृषी विद्यापीठाने एक सापळा विकसित केला आहे. हा सापळा वापरण्यास सुलभ आहे. यास देखभालीचा खर्च नाही, वर्षानुवर्षे वापरता येतो. कमी खर्चात किडींचे नियंत्रण होते. 

असा आहे कीड नियंत्रण सापळा

1) मुख्य नळी - 
स्टीलची एका बाजूला झाकण असलेली तीन सें.मी. व्यासाची पोकळ नळी आहे. या नळीवर दोन मि.मी. आकाराची छिद्रे आहेत. हा सापळा धान्यात ठेवल्यावर या छिद्राद्वारा किडी सापळ्यात अडकतात. 
2) कीटक अडकणारी नळी - 
मुख्य नळीच्या एका बाजूला जोडण्यात आलेली प्लॅस्टिकची ही एक नळी आहे. या नळीला नरसाळ्याचा आकार देण्यात आलेला आहे. मोठा गोलाकार भाग मुख्य नळीला जोडला आहे. लहान गोलाकार भाग खालच्या दिशेने करण्यात आलेला आहे. 
3) या नळीला लहान गोलाकार भागात प्लॅस्टिकचा शंकू बसविण्यात आलेला आहे. ज्या वेळी धान्यातील कीड मुख्य नळीच्या छिद्रामधून आत येईल, त्या वेळी ती कीड अडकण्याच्या नळीमधून थेट शंकूमध्ये जमा होईल. ही नळी नरसाळ्याच्या आकाराची असल्यामुळे किडी तेथे अडकून न राहता सरळ शंकूमध्ये जमा होतात. या शंकूला आटे असून, किडी अडकण्याच्या नळीवर सहजपणे लावता व काढता येतो. हा शंकू गुळगुळीत प्लॅस्टिकचा असून, जमा झालेल्या किडींना बाहेर येता येत नाही. किडी त्यामध्येच अडकून राहतात.

सापळ्याची संकल्पना

कुठल्याही सजीवास जगण्यासाठी हवेची आवश्‍यकता असते, ही संकल्पना या सापळ्यामध्ये वापरण्यात आलेली आहे. हवा मिळविण्यासाठी किडी धान्यात फिरताना त्यात ठेवण्यात आलेल्या सापळ्यात अडकतात.

सापळ्याची कार्यपद्धती

• हा सापळा धान्यामध्ये पांढरा शंकू खाली येईल, अशा पद्धतीने उभा ठेवावा लागतो.
• वरचे हिरव्या रंगाचे झाकण हे धान्याच्या पातळीशी समान ठेवावे.
• किडी मुख्य नळीतील पोकळ जागेतील हवेकडे आकर्षित होतात. नळीच्या छिद्रांद्वारा कीड सापळ्यात प्रवेश केलेल्या किडी खालील बाजूच्या शंकूमध्ये पडून अडकतात.
• आठवड्यातून एकदा या सापळ्याचा शंकू काढून जमलेल्या किडी नष्ट कराव्यात. पुन्हा सापळा याच पद्धतीने धान्यात ठेवावा.

सापळ्याची वैशिष्ट्ये

• वापरण्यास सुलभ, आर्थिकदृष्ट्या परवडतो.
• देखभालीचा खर्च नाही, वर्षानुवर्षे वापरता येतो.
• कुठल्याही रासायनिक घटकांचा वापर नाही.

कीड नियंत्रण सापळ्याचे निष्कर्ष

कृषी विज्ञान केंद्र, तुळजापूर येथील गृहविज्ञान विभागांतर्गत मागील दोन वर्षांपासून कीड नियंत्रण सापळ्याचे प्रात्यक्षिक प्रयोग घेण्यात आले. त्यामधील निष्कर्ष -

• कीड सापळा वापरलेल्या धान्यामध्ये किडींची संख्या तीन पट कमी आणि किडलेल्या दाण्यांची संख्या 2.4 पटीने कमी दिसली.
• कीड सापळा न वापरलेल्या एक किलो धान्याच्या वजनामध्ये कीड सापळा वापरलेल्या धान्याच्या वजनापेक्षा 3.3 पट घट आढळून आली.

संपर्क - प्रा. वर्षा मरवाळीकर - 7588527595 
डॉ. विलास टाकणखार - 9404677351 
(लेखक कृषी विज्ञान केंद्र, तुळजापूर, जि. उस्मानाबाद येथे कार्यरत आहेत.)

स्त्रोत: अग्रोवन