অসমীয়া   বাংলা   बोड़ो   डोगरी   ગુજરાતી   ಕನ್ನಡ   كأشُر   कोंकणी   संथाली   মনিপুরি   नेपाली   ଓରିୟା   ਪੰਜਾਬੀ   संस्कृत   தமிழ்  తెలుగు   ردو

वराह पालन / डुक्कर पालन

वराह पालन / डुक्कर पालन

  1. डुक्कर पालनाचे फायदे
  2. डुक्कर पालन कोणासाठी ?
  3. जाती
    1. मोठा पांढरा यॉर्कशायर
    2. लँडरेस
    3. काळ्या डागांचे पांढरे डुक्कर
    4. मध्यम पांढरा यॉर्कशायर
    5. घुंगरू डुक्कर: ग्रामीण शेतकर्‍यांसाठी स्‍वदेशी डुकराची फायदेशीर जात
  4. पशुधन प्रजननासाठी चयन कसे करावे
  5. नराचे चयन (नर)
  6. नर आणि मादी बदलतांना लक्षात ठेवण्याचे मुद्दे
  7. खाद्य व्यवस्थापन
  8. आवास
  9. जमीनीची पात्रता
  10. प्रजनन व्यवस्थापन
  11. फ्लशिंग
  12. गर्भार जनावराची देखभाल आणि व्यवस्थापन
  13. फोरोईंग व्यवस्थापन
  14. बाळंत काळातील देखभाल
  15. सुळ्याचे दात काढणे
  16. पिलांमधील अशक्तपणा
  17. अनाथ पिलांची देखभाल
  18. दुग्धपान व्यवस्थापन
  19. पिलांना मातेपासून वेगळे करणे (वीनिंग)
  20. स्वाईन तापावर रोकथाम आणि नियंत्रण

डुक्कर पालनाचे फायदे

  • डुक्कर हे अखाद्य, काही घाण्‍याच्‍या मिल मधून मिळणारे उत्‍पाद, मांस, क्षतिग्रस्त खाद्य आणि कचरा यासारख्या गोष्टींचे रुपांतर मूल्यवान पोषक पदार्थात करतात. ह्यातील बहुतेक पदार्थ हे मानवाच्या उपयोगाचे आणि खाण्यायोग्य नसतात किंवा मानवासाठी नुकसानकारक असतात.
  • डुक्कर भराभर वाढते आणि विपुल प्रजनन दाखविते, एका वेळी १० ते १२ पिले देते. ह्यात इष्टतम प्रबंधन अटीच्‍या अंतर्गत दर वर्षी दोन लिटर उत्पादन करण्याची क्षमता असते.
  • देहाचे वजन जास्त असते जसे ६०-८० टक्के जिवंत वजन
  • कमी भांडवलात कमी जागेत, कमी उपकरणात,  योग्‍य भोजन आणि ध्वनि नियंत्रण कार्यक्रमातून ह्या सहायक व्यावसायात शेतकरी लाभदायी उत्‍पन्‍न घेउ शकतो.
  • डुकराची विष्ठा ही शेतात खत म्हणून कामास येते ज्यामुळे मातीचा कस राखला जातो.

डुक्कर पालन कोणासाठी ?

  • छोटे वा जमिन नसलेले शेतकरी
  • शेती व्यावसायातील शिक्षित युवक जो सह-व्यवसाय करु इच्छितो.
  • अशिक्षि‍त युवक
  • शेत-बिगारी करणार्‍या स्त्रिया

जाती

स्वदेशी डुक्करांचा जास्त काळापर्यंत उत्पादनासाठी उपयोग केला जातो. हे आकाराने लहान असतात. आता प्रगत जाती ग्रामीण क्षेत्रांत डुक्कर उत्पादनासाठी किंवा आधार ग्रेडिंग साठी वापरण्यात येतात.

आयातीत डुक्कर भारतात खालीलपैकी जातीत पहायला मिळतात

मोठा पांढरा यॉर्कशायर

pig1.jpg

  • ही जाती भारतात सर्वात जास्त प्रमाणात पालनासाठी वापरण्यात येते.
  • अंगाचा रंग सफेद पांढरा असतो ज्यावर थोडे-थोडे काळे ठिपके पहायला मिळतात.
  • मिश्र प्रजननासाठी फार उपयुक्‍त जाती
  • सर्जनात्मक जाती
  • प्रौढ नर डुक्कर ३००-४०० किलो
  • प्रौढ मादी डुक्कर २३०-३२० किलो

लँडरेस

pig2.jpg

काळ्या डागांचे पांढरे डुक्कर

  • लांब शरीर, लांब लोंबकळते कान आणि लांब नाक
  • सर्जनात्मक प्रजनन आणि खाद्याच्या उपयोगात कुशल
  • देह यॉर्कशायरच्या बरोबरीचा
  • मिश्र प्रजननासाठी उपयुक्‍त जाती
  • प्रौढ नर डुक्कर २७०-३६० किलो
  • प्रौढ मादी डुक्कर २००-३२० किलो

मध्यम पांढरा यॉर्कशायर

pig3.jpg

  • भारताच्या काही भागात वापरण्यात येते
  • जलद वाढ आणि ड्रेसिंग टक्केवारी जास्त देते.
  • मोठ्या यॉर्कशायरच्या तुलनेत एवढे सर्जनात्मक नाही
  • प्रौढ नर डुक्कर २५०-३४० किलो
  • मादी डुक्कर १८०-२७० किलो

घुंगरू डुक्कर: ग्रामीण शेतकर्यांसाठी स्वदेशी डुकराची फायदेशीर जात

pig4.jpg

घुंगरू ही डुकराची एक स्‍वदेशी जात आहे आणि ह्याची सर्वप्रथम माहिती उत्तर बंगालहून मिळाली आहे जेथे उच्‍च प्रजोत्‍पादन व अपुर्‍या अन्नपुरवठ्यावरदेखील जगण्‍याची क्षमता असल्‍यामुळे स्‍थानिक लोकांमध्‍ये ही जात लोकप्रिय आहे. ही जात स्‍वयंपाकघरातील उरलेल्या अन्नपदार्थांवर आणि शेतीमधील सह-उत्‍पादांवर पोट भरून उच्च दर्जाच्या पोर्कचे (डुकराचे मांस) उत्‍पादन करते. घुंगरू बहुतेक काळ्या रंगाचे व थेट बुलडॉगसारख्‍या चेहर्‍याचे असते तसेच एकावेळी 6-12 पिले देते ज्‍यांचे जन्‍माच्‍या वेळचे वैयक्तिक वजन सुमारे 1.0 किलोग्राम आणि दूध सोडल्‍यावर 7.0 ते 10.0 किलोग्राम असते. ह्याचे नर व मादी फार नरम स्‍वभावाची व हाताळण्‍यास सोपी असतात. प्रजनन स्‍थळावर स्वच्छता राखून त्‍यांचा सांभाळ केला जातो तसेच पावसावर अवलंबून असलेल्‍या शेतीसाठी हे प्रामुख्‍याने एका विम्‍याच्‍या स्‍वरूपात काम करतात.

रानी (गुवाहाटी) येथील राष्‍ट्रीय डुक्कर संशोधन केंद्रात घुंगरू डुकरांचा सांभाळ पशुसंवर्धनाच्‍या शास्त्रीय पध्‍दतीने मानकीकृत प्रजनन, भोजन, आणि पालन पध्‍दतीने केला जात आहे. भविष्‍यकाळातील प्रजनन कार्यक्रमांसाठी तसेच त्‍यांच्‍या प्रजननसंबंधी शक्यतांचे मूल्‍यांकन करण्‍यात येत आहे आणि ही स्‍वदेशी जात उत्‍पादनक्षमता व प्रजनन क्षमतांच्‍या बाबतीत फार चांगले निकाल दाखवते आहे. संस्‍थेच्‍या फार्मवर पाळलेल्या इतर स्‍वदेशी जातींच्‍या डुकरांपेक्षा ह्या जातीच्‍या काही निवडक माद्यांनी 17 पिलांना जन्‍म दिला आहे.

 

पशुधन प्रजननासाठी चयन कसे करावे

एका चांगल्‍या मादी समूहाचा विकास करण्‍यासाठी लक्षात ठेवण्‍याजोग्‍या काही महत्वाची गुणवैशिष्‍ट्ये खाली दिली आहेत
  • पिल्लाचा आकार
  • पिल्लाची शक्ती आणि ताकद
  • दुग्ध क्षमता
  • स्वभाव

लाभ आणि खाद्य कार्यकुशलता, प्रजनन, समूहातील खास जातीसाठी एकेक जनावराची मिश्र प्रजननासाठी निवड आवश्यक आहे. विकत घेताना प्रजननासाठी निवडण्यात आलेले जनावर हे नेहमी निरोगी समूहातून निवडून घ्यावे आणि जनावराबद्दल जास्तीत जास्त माहिती मिळवून मग निवड करावी. एकदा समूह तयार झाला की प्रजननासाठी समूहातून गिल्ट डुक्करांचे चयन त्यांच्या प्रकार आणि प्रदर्शनावर

मादीची निवड (मादी)

pig5.jpg
यॉकशायर मादी (मादी)

  • प्रजननासाठी समूहातून चयन करतांना बाजार वजनाप्रमाणे करावा जसे, जनावराचे वजन ९० किलो असावे
  • मादीचे चयन करतांना जी जास्तीत जास्त फेरो आणि मोठ्या प्रमाणात लिटर देणारी असावी
  • ज्याला बाजारात चांगला भाव मिळतो आहे आणि जी बाजारात लवकर पोहचलेली असेल
  • अशा माद्यांचे चयन करणे लाभदायक आहे ज्यांची रोजची वाढ चांगल्या प्रमाणात आहे आणि लिटर देखील चांगले आहे आणि बाजारात भाव चांगला आहे.

नराचे चयन (नर)

pig6.jpg
यॉर्कशायर बोअर (नर)

  • नराचे चयन फार महत्वाचे आहे, विशेषत: एका लघु फार्म किंवा युनिटसाठी
  • डुक्कर एका ब्रीडरकडून घ्‍यावे जेथे त्याचे प्रदर्शन आणि पर्याप्त माहिती राखली जाते
  • डुक्कर अशा स्त्रोतातून निवडण्यात यावे जे जास्तीत जास्त फेरो आणि मोठ्या प्रमाणात लिटर देते
  • चांगले डुक्कराचे ९० किलो वजन ५-६ महिन्यात असते आणि ते हाता-पायाने भक्कम असेल.
  • दुग्धपान सोडलेले पिलू ९० किलो वजनाचे असल्यास उत्तम असते.

नर आणि मादी बदलतांना लक्षात ठेवण्याचे मुद्दे

  • डुकराची माता जास्त दुग्ध उत्‍पादन करणारी आणि ८ किंवा जास्त पिले असलेली असावी. दुग्ध वजन (५६ दिवशी) प्रती लिटर देणार्‍या मादीचे वजन १२० किलो असावे आणि युवा मादीचे वजन १५० किलो पेक्षा कमी नसावे
  • नर किंवा मादीचे शारीरिक वजन ६ महिन्यात ९० किलो पर्यंत पोहोचलेले असावे.
  • डुकराचे पर्याप्त उंची आणि शारीरिक सखोलता व्यवस्थित असावी, ते चांगल्या प्रतीच्‍या मासपेशींयुक्‍त आणि ट्रिम असावे.
  • डुक्कर हाता-पायाने भक्क्म असावे
  • डुकराचा मागचा आकार आपल्या देशात अजून तरी गृहित धरला जात नाही. तरी पूर्ण वाढ झालेल्‍या जनावराचा पाठचा भाग ४ सें.मी. किंवा त्यापेक्षा लहान आणि युवा पिलात ३.२ सें.टी किंवा लहान असावा.
  • मादीमध्ये १२ सम अंतरीय कार्यात्मक निपल असावेत. अकार्यात्मक किंवा अंध निपल असणार्‍या मादीचा समावेश करु नये कारण असे निपल दुग्ध देण्यास कमी किंवा असमर्थ असतात आणि हा आजार आनुवांशिक असतो.
  • दोन्ही ब्रुसेलोसिस आणि लेप्टोस्पायरोसिससाठी नकारात्मक रक्त परीक्षण चयन करणे आवश्यक आहे आणि डुकराला स्वाईन फिवरचे लसीकरण करणे आवश्यक आहे.
  • डुक्कर हे सशक्त आणि रोगमुक्‍त असावे

खाद्य व्यवस्थापन

खाद्याचे मोजमाप करतांना खालील काही मुद्दांचा विचार करणे गरजेचे आहे

  • सर्वाधिक स्‍वस्‍त घटकांची निवड करावी.
  • धान्य - मका, चारा, जव, बाजरी, गहूं आणि तांदूळ हे चांगल्या प्रतीचे असावेत.
  • प्रोटीन पोषण – तेलाची खळ आणि मासे आणि मटन
  • जर हिरव्या शेंगभाज्यांचा समावेश अन्नात केला तर अतिरिक्त (विटामिन) जीवनसत्‍वाची डुकरांना गरज नाही. (विटामिन) जीवनसत्‍व बी १२ च्‍या जादा मात्रेची गरज आहे.
  • एंटीबायोटिक ११ मिलीग्रामच्या दराने दर किलोग्राम खाद्यान्‍न आपूर्ति करते.
  • खनिज देखील पुरविले पाहिजेत

निम्न तक्‍ता विशेषत: क्रीप, उत्पादक आणि डुकरांसाठी आहाराच्‍या मात्रेची आवश्‍यकता दर्शविते

पोषक तत्व

पिलांचे खाद्य (दुग्धपान करणारे)

उत्पादक खाद्यान् (२०-४० किलो)

फिनिशर खाद्यान् (४०-९० किलो)

प्रोटीन पुरक (%)

ढेपा



16-18

 

14-16

 

13-14

पशु प्रोटीन

8-10

4

2

धान्य (मका, चारा, बाजरा किंवा एकत्र धान्य) (%)

60-65

50-55

40-50

तांदुळाचा किंवा गव्हाचा कोंडा (%)

5

10

20

उपलब् असल्यास ल्यूसर्न भोजन (%)

--

5-8

--

एकत्र खनिज (%)

0.5

0.5

0.5

अतिरिक्त एंटीबायोटिक (एमजी)

40

20

10

(जानवरांच्या) जनावरांच्‍या खाद्यासाठी शेतीत सर्वात (सुविधाजनक) सोयिस्‍कर पद्धत म्हणजे वेगवेगळ्या गटांसाठी संपूर्ण (राशन) खाद्यान्‍न तयार करणे आणि डुकरांना ते वाया न घालवता २ ते ३ दिवस रोज खाण्यास देणे. खालील पैकी फलक हा डुकरांच्या शुष्क खाद्यासाठी उपयुक्‍त ठरतो.

डुकराचे वजन (किलो)

डुकराचे रोजचे जेवण (किलो) प्रती डुक्कर

25

2.0

50

3.2

100

5.3

150

6.8

200

7.5

250

8.3

मिश्रित आहारातील सर्व धान्ये दळलेली असावीत. साधारणतः लगद्याच्या स्वरुपातील ओल्या अन्नापेक्षा कोरडे कोंडा अन्न जास्त सोयिस्कर असते. स्लॉप भोजनाला जास्त माणूसबळ आणि वेळ लागतो. जर खाद्यान्‍न जास्त फायबर युक्त असेल तर खाण्याचे प्रमाण वाढते आणि वजनात वाढ होते. संतुलित आहाराने अन्न वाया जाण्याचे प्रमाण देखील कमी होते.
वाढत्या वयातील पिलांना जास्त खायला न घालणे फार महत्वाचे आहे. जास्त मेदयुक्त पिलू अशक्त डुक्कर जन्मास घालते आणि जास्त पिले आकर्षित करत नाही. (यूवा) तरूण डुकराचे वजन ३५ किलो आणि पूर्ण वाढ झालेले ५५ किलो प्रजनन ते वाढीपर्यंत असावे.

आवास

योग्य आवास आणि वाढीसाठी योग्य साधनांची गरज असते ज्याने त्यांचे वातावरण, रोगराई, परजीवी नियंत्रण यापासून रक्षण होते आणि हमाल काम कमी होते.
साधारण जमीनीचा आकार, पाणी आणि हवा (वेगवेगळश्या समूहासाठई) विविध वयोगटांसाठी कशी असावी हे खालील तक्त्यात दिलेले आहे

जनावरांचा समूह

बंद खोलीतील जमीनीचा आकार (प्रती) दर जनावर (एम2)

(खुली) मोकळी जागा प्रती जनावर (एम2)

पाण्याची गरज (लिटर)

बोअर

6.25-7.5

8.8-12.0

45.5

फोरोअर

7.5-9.0

8.8-12

18-22

विनर

0.96-1.8

8.8-12

3.5-4

ड्राय सोव

1.8-2.7

1.4-1.8

4.5-5

 

जमीनीची पात्रता

pig7.jpg

जमीन खडबडीत असावी आणि पाणीरहित साधारण नेहमीची असावी. नाली व्यवस्थि‍त असावी जेणे करुन पाणी बाहेर वाहू शकेल. साधारण गावाकडे डुक्कर घर हे ३ मी X २.४ मी किंवा ३ मी X ३ मी असे सम आकाराचे किंवा थोडे मोठे खुले शिवार घेता येते. भिंती १.२-१.५ मी जमीनीपासून उंच असाव्या. फॅरोईंगसाठी काही जागा ह्या फॅरो जागांमध्ये रुपांतरि‍त करता येतील ज्यात संरक्षण जी.आय पाईप ५ सेंमी डायामिटरचा किंवा २०-२५ सें.मी जमीनीपासून आणि भिंतींच्या बाजूने लावता येतो. तसेच संरक्षण कंपाउंड बरोबरच, पिलांना वावरण्यासाठई साठी भिंतीजवळ वेगळी भिंत टाकून त्यांना वेगळी अशी जागा करता येते. ही जागा साधारण ०.७५ मी X २.४ मी कक्षेत असावी. बर्‍याच जागांमध्ये साधारण जमीन असते.

जास्त वेळ उन लागल्याने डुक्कर गरम होते. सावलीने त्यांचे मरणाचे प्रमाण कमी होते आणि त्यांची प्रजनन क्षमता गरमीत वाढते. पण, पेनच्या आजूबाजूला छोटी झाडे लावणे देखील गरजेचे आहे ज्याने (ठंडावा) थंडपणा राहतो. पण सतत सावली आणि अंधार राहील अशी झाडे लावणे गरजेचे नाही कारण त्याने परजीव वाढण्याची शक्यता वाढते.

फॅरोईंग पेन

pig8.jpgpig9.jpg

चिखल

डुकरांना घाम येणार्‍या ग्रंथी कमी असतात. उन्हाळ्यात आणि प्रजनन काळात डुकरांना विहार करण्यासाठी चिखलाची गरज भासते. घाणरड्या नाल्या पेक्षा कृत्रिमरित्या तयार केलेला चिखलाचा डोह ज्याला योग्य नाली आहे असा उपयोगी पडतो. चिखलाच्या खड्ड्याचा साधारण आकार आणि संख्या जनावराच्या आकाराप्रमाणे खालील तक्त्त्यात दिलेला आहे.

प्रजनन व्यवस्थापन

वाढत्या गिल्टचे वय

८ महिने

वाढत्या गिल्टचे वजन

100-120 किलो

उष्ण काळाचा अवधी

2-3 दिवस

प्रजननाचा गर्मीतील योग्य अवधी

गिल्ट – पहिला दिवस
सोव- दुसरा दिवस

सोवच्या सेवांची संख्या

२ सेवा १२-१४ तासांच्या अवधीत

ओएस्ट्रस चा काळ

१८-२४ दिवस (सरासरी २१ दिवस)

विनिंग नंतरचा गर्मीचा काळ

२-१० दिवस

अंड वा बिज बनण्याचा काळ

११४ दिवस

 

वाढत्या समूहाचे वय

गुटगुटीत पिली हे साधारण १२-१४ महिन्यात वाढून फोरो होते. हे त्याच्या वयापेक्षा वाढीवर जास्त अवलंबून असते. गिल्टचे वजन प्रजनना आधी कमीतकमी १०० किलो असावे. प्रजनन काळात अंडे किंवा बिजोत्पादनाचा काळ वाढतो. दुस-या ते तिस-या पाळी पर्यंत प्रजनन रोखण्याचा फायदा होतो. लिटरची संख्या वाढते जसजशी गर्भ संख्या वाढते साधारण ५ ते ६ लिटर. म्हणून प्रजनन समूहातून सोवची निवड फार उपयुक्‍त असते कारण त्या नंतर लिटर संख्या कमी कमी होत जाते.

गर्मीचा शोध

डुकरात मासिक चक्राचचा साधारण काळ हा २१ दिवस असतो. मासिक चिन्ह ५ ते ७ दिवस राहतात ज्यात सूज राहते आणि स्त्राव होतो. पाळईच्या काळीत मधून मधून मुत्र देखील विसर्जीत होते, कमी अन्न सेवन, वाढ आणि सेवेसाठी तत्पर उभे राहणे, कान ताठ होणे आणि मागे दाब दिल्यास कमी हालचाल होते. मागे दाब देऊन योग्य प्रजनन काळ शोधला जातो. जे जनावर प्रजनन योग्य असेल त्याला नर डुकरापाशी आणून ठेवण्यात येते जेणे करुन गर्मी वाढते आणि प्रजनन चिन्ह स्पष्ट होतात.

प्रजननाचा योग्य काळ म्हणजे पहिल्या दिवशीचा अर्ध काळ किंवा दुस-या दिवशीचा पुर्व काळ पाळीच्या अवधीत. ब-याच नर- मादी दुस-या दिवशी देखील गर्मी दाखवित असतात. अशा परिस्थितीत जनावरांना परत प्रजनन करवावे किंवा १२-१४ तासांच्या अंतरावर परत प्रजनन करवावे. या प्रक्रियेने समूहात उच्च गर्भाधान दर सुनिश्चित होईल.
फेरोईंग नंतर सोव हे १ ते ४ दिवसात गर्भ दशविते. ह्या दिवसात त्यांना अन्न देऊ नये. विनिंग नंतर सोव बर्मीत येते साधारण २ ते १० दिवसांनी. पण त्यांना प्रजननात घेणे हे दुस-या दुग्ध प्रजनन काळानंतर योग्य ठरते. वाढ झालेल्या जनावरावर प्रजनन योग्य होण्यासाठी लक्ष ठेवले पाहिजे. जर संबंधानंतर सोव गर्भ धारण करत नसेल तर त्यांना समूहातून बाहेर ठेवणे योग्य.

फ्लशिंग

संबंधा आधी नर आणि मादीला खायला घालण्याच्या पद्धतीला फ्लेशिंग म्हणतात. सोवला आणि गिल्टला प्रजननाच्या ७ ते १० दिवस आधी चांगल्या दर्जाचे ग्रोवर खाद्यान्‍न खायला घातले जाते जेणे करुन त्यांची प्रजनन क्षमता वाढते. संबंधानंतर सोव आणि गिल्ट ला प्रमाणबध्द अन्न ६ अठवड्याचा गर्भ राहीपर्यंत दिले जावे आणि मग संपूर्ण आहार सुरु करावा.

गर्भार जनावराची देखभाल आणि व्यवस्थापन

सोवचा गर्भार काळ हा १०९-१२० दिवस किंवा साधारण ११४ दिवस असा असतो. गर्भार जनावर हे वेगळया गटात राहि‍ले पाहिजे आणि नवीन जनावरांमध्ये एकत्र करु नये, म्हणजे त्यांच्यात मारामार्‍या होऊन गर्भपात होणार नाही. गर्भ काळात गर्भवती सोव आणि गिल्टला वोगळ्या समूहात ठेवणे हे योग्य. ३ एम2 ची कोरडी जागा प्रत्येक सो साठी असावी. गर्भवतीला रोज सकाळी चरण्याची व फिरण्याची परवानगी असावी. चरण्याची जागा ही स्वच्छ असावी.

फोरोईंग व्यवस्थापन

फोरोईंग काळ हा डुक्कर पालनात फार कठीण काळ असतो. फोरोईंगच्या काळात आणि फेरोईंगच्या पहिल्या आठवड्यात मृत्यूची संख्या जास्त असते. सोवला फोरो पेन मध्ये फोरो करता येते किंवा संरक्षण आणि हलण्यास जागेत फोरो करतात. रांगण्याची जागा आणि संरक्षण हे एका चांगल्या पेन मध्ये योग्य असावे. २४ºC ते २८ºC चे तपमान असावे जो पर्यंत पिले ३ ते ४ दिवसाची होत नाहीत आणि पिले ६ आठवड्याची झाल्यावर १८ºC ते २२ºC चे तपमान असावे. ४५ सेंमी जमीनीपासून आणि सुरक्षित गरम दिवे पेन मध्ये लटकवावे. फेरो पेन सोव ठेवण्याआधी स्वच्छ करण्यात यावे. हयाने पिलांच्या रोगराईचे प्रमाण कमी होईल. बाळंत होण्याच्या साधारण १ आठवडा आधी सोवला फेरोपेन मध्ये आणावे जेणे करुन तिला त्या जागेची ओळख होऊन ती तेथे रुळेल. तिला फोरो पेन मध्ये आणण्याआधी धुणे गरजेचे आहे. खाण्याचे खाद्यान्‍न जास्त प्रमाणात ठेवावे ज्यात गव्हाचा कोंडा जास्त असावा. अन्नाचे प्रमाण हे साधारण एक (त्रुतिअंश) तृतीयांश कमी करावे बाळंत होई पर्यंत. बाळंत वेळे कडे लक्ष ठेवण्यासाठी सोव वर लक्ष ठेवणे गरजेचे आहे आणि बाळंत होण्याच्या १२ तास आधी तिला खाण्यास देऊ नये.

बाळंत काळातील देखभाल

सोव बाळंत होत असतांना तिला मदत करण्यासाठी मदतगार सज्ज असावा. नाहीतर पिले मरतात. २-३ तास संपूर्ण बाळंतपण होण्यास लागतात. पिलांना बाळंत झाल्यावर लगेच बाजूला करावे आणि गरम जागी रांगण्याच्या जागी ठेवावे. प्रत्येक पिलांस स्वच्छ करावे आणि त्यांचा श्वासोश्वास उत्तम आहे की नाही हे पहावे. नाळ ही बेंबीच्या २-५ सेंमी दूर बांधावी, आणि स्वच्छ निर्जंतूक आयोडीन मध्ये बुडविलेल्या ब्लेडने कापावी. बाळंतपणानंतर पिलांना दुग्धपान करु द्यावे. २ तासात ते स्थिरावतात. २४ तासात ते ८-१० वेळा दुग्धपान करतात. पहिले १ ते २ आठवडे सोवचा पिलांवर पाय तर पडणार नाही ना याची काळजी घ्यावी.

सुळ्याचे दात काढणे

पिलांना ४ जोड्या धारदार दात असतात, आणि २ जोड्या जबडे. त्याचा पिलांना काहीही उपयोग नसतो आणि त्यामुळे सोवला दुग्धपानाच्या वेळी जखमा होऊ शकतात. जन्मानंतर ह्या दातांची छाटणी केल्‍याने पुढील संकट टळते.

पिलांमधील अशक्तपणा

पिलांमध्ये हा साधारण नेहमीचा रोग आहे. ही परिस्थि‍ती योग्य प्रमाणात लोहाचे इंजेक्शन किंवा लोह खाण्यात देऊन वाचविता येते आणि त्यांना बरे करता येते. तोंडावाटे व्यवस्थापनात पिलांना फेरस सल्फेटचा (०.५ किलो १० लिटर गरम पाण्यात) (छिडकाव) शिंपण करण्यात येते. ह्याने रोज धुवावे जो पर्यंत पिले दूध सोडून बाहेरचे अन्न खात नाहीत तो पर्यंत. लोह डेक्सट्रान योग्य इन्ट्रा पेशी संक्रमण एनीमिया रोखण्याची प्रभावी पद्धत आहे.

अनाथ पिलांची देखभाल

सोवचा बाळंतप्रमत मृत्यू, मासटासिस, दूध न येणे किंवा कमी प्रमाणात येणे अशा काही कारणांनी पिले अनाथ होतात. त्याच काळात जर दुसरी सोव बाळंत झाली असेल तर ही अनाथ पिले तिच्या कडे ठेवता येतात. हा बदल लवकर करणे गरजेचे असते कारण त्याच काळात बाळंत सोव दूध द्यायला सुरवात करते. नव्या मातेला नवीन पिलांचा स्वीकार करण्यासाठी तिची आपली पिले काही काळ तिच्या पासून दूर ठेवावी लागतात आणि पिलांवर काही फवारे मारावे लागतात जेणे करुन त्या मातेला त्यांचा वास येणार नाही.

अनाथ पिलांना कृत्रि‍म दूध देखील दिले जाते. कृत्रि‍म दुधात १ अंड्याचा बलक १ लिटर गायीच्या दुधात मिश्रण करून दिले जाते. हे मिश्रण प्रमाणबध्द आहार आहे फक्त लोह वेगळ्या प्रमाणात दिले जावे. लोहाचे प्रमाण योग्य करण्यासाठी ८ चमचे फेरस सल्फेट १ लिटर दुधात मिसळावे. लोहयुक्त इंजेक्शन देखील देता येते.

बाहेर काढणे

प्रजननासाठी निवड न झालेल्या नर पिलाला तीन ते चार आठवड्याने वंध्‍या करून टाकतात.

दुग्धपान व्यवस्थापन

दुग्धपानाच्या कालावधीत सोव आणि गिल्ट ला योग्य आहार दिला गेला पाहिजे. संपूर्ण आहाराच सोवला ०.५ किलो दर पिला प्रमाणे आणि त्यापेक्षा जास्त असा आहार मिळावा.

पिलांना मातेपासून वेगळे करणे (वीनिंग)

८ आठवड्यात पिलांना वेगळे केले जाते. दर दिवशी थोडा वेळ असे वेगळे करत करत पिलांना माते पासून वेगळे करावे. नाहीतर ति‍चा आहार मंदावतो आणि तिला तणाव येतो. पिलाला वेगळे केल्याच्या दोन आठवड्यांनी डिवर्म करावे. पिलाला १८ टक्के प्रोटिनयुक्त अन्न आणि १६ टक्के ग्रोअर खाद्यान्‍न २ आठवड्यापर्यंत द्यावे. एका पेन मध्ये २० पिले असा साधारण एकाच वयाचा गट करावा.

स्वाईन तापावर रोकथाम आणि नियंत्रण

  • सर्व डुकरांना वयाच्या २-४ आठवडयात स्वाईन आजारापासून बचावण्यासाठी लसीकरण करणे गरजेचे आहे. वाढत्या डुकरांना ब्रुसेलोसिस आणि लेप्टोस्पयरोसिस पासून देखील सुरक्षित ठेवावे लागते. वीनिंगच्या वेळीच पिलांना स्वाईन आजाराचे लसीकरण करता येते.
  • जनावर विकत घेताना रोगमुक्त घ्यावे. नवीन विकत आणलेल्या जनावराला इतर जनावरांपासून ३ ते ४ आठवडे वेगळे ठेवावे. शिवारात पाहुण्याला आत येण्यास मनाई असावी. डुकरांची घरे किंवा अशा जागा सूक्ष्मजंतूंपासून सुरक्षित ठेवण्यासाठी रिकामी करुन स्वच्छ केली जातात.

स्‍त्रोत: http://www.icar.org.in/en/node/2766

अंतिम सुधारित : 10/7/2020



© C–DAC.All content appearing on the vikaspedia portal is through collaborative effort of vikaspedia and its partners.We encourage you to use and share the content in a respectful and fair manner. Please leave all source links intact and adhere to applicable copyright and intellectual property guidelines and laws.
English to Hindi Transliterate