दुग्धजन्य पदार्थांमध्ये कृत्रिम साखरेचा वापर

कृत्रिम साखरेस वास आणि रंग नसतो. सहजपणे पाण्यात विरघळते. कृत्रिम साखर ही द्रव, भुकटी, गोळी या तीन स्वरूपात उपलब्ध आहे. प्रक्रिया उद्योगात काही प्रमाणात साखरेला पर्याय म्हणून कृत्रिम साखर वापरली जात आहे. डॉ. संदीप रामोड, अरुण देशमुख दुग्धजन्य पदार्थ तयार करताना साखरेचा वापर करतात. त्यामुळे दुग्धजन्य पदार्थास गोड चव येते, स्वाद वाढतो. साखरेचा महत्त्वाचा गुणधर्म म्हणजे पदार्थाची टिकवण क्षमता वाढते. दुग्धजन्य पदार्थ तयार करताना शक्यतो उसापासून तयार केलेली साखर वापरली जाते. परंतु आता या साखरेला पर्याय म्हणून कृत्रिम साखर वापरली जाते. कृत्रिम साखरेस वास आणि रंग नसतो. तसेच सहजपणे पाण्याच विरघळणारी असून या साखरेपासून तयार केलेल्या दुग्धजन्य पदार्थाचे सेवन करताना जिभेवर गोड चव येते नंतर गोड चव लागत नाही. त्यापुढे पदार्थांचा स्वाद छान लागतो. कृत्रिम साखर द्रव, भुकटी, गोळी या तीन स्वरूपात उपलब्ध आहे.

कृत्रिम साखरेचे प्रकार

१. अस्पारटेम

२. असेसल्फेम पोटॅशिअम

३. सॅकरीन

४. सुक्रॅलोज

वनस्पतीपासून तयार केलेल्या कृत्रिम साखरेचे प्रकार

१. स्टीव्होसाईड

२. थायोमाटीन

कृत्रिम साखर वापरण्याचे फायदे

कोणत्याही वातावरणात आहे त्या स्वरूपात राहू शकते. उष्णतेस तग धरते.

• पाण्यात लवकर विरघळते.
• साखरेपेक्षा २०० ते ८०० पट गोड असते. गोडी जास्त असल्यामुळे जिभेवर लवकर गोड चव लागते.
• पदार्थ टिकवून ठेवण्यास मदत करते.
• शरीरात कॅलरीज वाढत नाहीत. त्यामुळे शरीराचे वजन वाढत नाही.
• मधुमेही रोग्यास उपयुक्त आहे.
• रक्तात साखरेचे प्रमाण वाढत नाही. त्यामुळे रक्तदाब नियंत्रित असतो.
• पोटातील गॅस कमी करते.
• पदार्थाचा खर्च कमी होतो.

कृत्रिम साखरेचे उपयोग

१. गोड सुपारी, चुईंगम, आवळा कँडी, टूथपेस्ट, कोल्ड्रिंक्स, औषधे, इत्यादी मध्ये गोडी येण्यासाठी वापरतात.

२. स्टीव्होसाईड कृत्रिम साखर साबण व शाम्पू यामध्ये वापर करतात.

३. साखरेच्या तुलनेत खूपच कमी लागते उदा. साखर १ किलो तर कृत्रिम साखर १ ग्रॅम असे प्रमाण असते.

४. दुध व दुग्धजन्य पदार्थांमध्ये वापर करतात.

उदा. दुधपेढा, बर्फी, गुलाबजामून, रसमलाई, कुल्फी, रसगुल्ला, मैसूरपाक, बुंदीलाडू, सुगंधी दूध, योगर्ट, चहा आणि कॉपी इत्यादी. विविध कृत्रिम साखरेचे गुणधर्म - गुणधर्म ---- ॲसपारटेम ---- असेसल्फेम- के ---- सॅकरीन ---- सुक्रॅलोज ---- स्टीव्हिया गोडवा (साखरेशी) ---- २०० पट ---- २०० पट ---- ४००-५०० पट ---- ६००-८०० पट ---- २५०-३०० पट दुग्धजन्य पदार्थ खाल्ल्यानंतरची चव ---- नाही ---- थोडी असते ---- कडवट लागते ---- नाही. ---- नाही कोणत्या पदार्थांत वापर करता ---- पेढा, गुलाबजाम, योगर्ट, गोड दही, चहा, कॉफी, चुईंगम आणि सॉप्ट ड्रिंक्स इत्यादी. ---- रसगुल्ला, पेढा, जामून, हलवा बर्फी, इत्यादी ---- कँडी, औषधे, टुथपेस्ट, गोड सुपारी इत्यादी ---- जामजेली, मैसुरपाक, जाम कँडी, बिस्कीट, टोस्ट इत्यादी ---- आइस्क्रीम, सोडा, सॉप्ट, ड्रिंक्स, चहा, कॉफी, टुथपेस्ट, सुगंधी दूध, कुल्फी, गोड दही इत्यादी. किती प्रमाणात वापरावे (मिलिग्रॅम प्रतिकिलो वजन) ---- ५० ---- १५ ---- ५ ---- ५ ----१०

कृत्रिम साखरेचा वापर करताना

१) ही साखर जास्त भाजल्यास या साखरेचा उपयोग होत नाही.

२) काही व्यक्तींना डोकेदुखी होण्याची शक्यता आहे. ही साखर पदार्थांचे सेवन करताना सुरवातीस गोड लागते. मात्र नंतर काहीशी कडवट चव लागते.

३) अतिसेवनाने जुलाब होण्याचीही शक्यता असते.

४) गर्भार व शिशू मातांना या साखरेच्या सेवनाने हानी होऊ शकते. त्यामुळे वैद्यकीय सल्ल्यानुसारच याचा वापर करावा.

डॉ. संदीप रामोड - ९८६०९११९३८. (लेखक गो संशोधन व विकास प्रकल्प,

महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी येथे कार्यरत आहेत)

स्त्रोत: अग्रोवन