वर्षभरासाठी हवे चाऱ्याचे नियोजन

दुग्ध व्यवसायात खाद्य व्यवस्थापनावर जास्त खर्च होतो. जनावरांना वर्षभर सकस चारा असेल, तर निश्‍चितच जनावरांचे आरोग्य चांगले राहते, तसेच दुग्धोत्पादनातही वाढ होते. सध्याची पावसाची परिस्थिती पाहता शेतकऱ्यांनी पुढील काळासाठी जनावरांच्या चाऱ्याचे नियोजन केले पाहिजे.

मका

मक्‍याचा हिरवा चारा अतिशय रुचकर असतो त्यामुळे सर्व प्रकारची जनावरे तो अतिशय आवडीने खातात. मक्‍यापासून मूरघास तयार करता येतो. मका अतिशय पौष्टिक, पालेदार, सकस आणि उत्पादन खर्च कमी असलेले चारा पीक आहे. यामध्ये ६५ टक्के स्टार्च, ८५-९० टक्के एकूण पचनीय पदार्थ आणि दहा टक्के प्रथिने असतात. या चाऱ्यातून जनावरांना अ जीवनसत्त्व मिळते. दुधाळ जनावरांना हा चारा फायदेशीर आहे. मक्‍याची पेरणी ऑगस्टपर्यंत पूर्ण करावी. लागवड करताना शेणखताचा वापर जास्त प्रमाणात करावा. पेरणीसाठी "आफ्रिकन टॉल' या सुधारित जातीची निवड करावी.

ओट

ओट हे रब्बी हंगामातील हिरव्या चाऱ्याचे पीक असून ते ऑक्‍टोबर ते नोव्हेंबर अखेरपर्यंत घेतले जाते. याचा चारा अतिशय चवदार, सकस, पौष्टिक आणि पालेदार असतो. सर्व प्रकारच्या जनावरांसाठी वापरला जातो. ओट सरळ उंच वाढणारे असून त्याचे खोड अतिशय पोकळ आणि लुसलुशीत असते त्यामुळे जनावरांना दिलेला चारा वाया जात नाही. ओटमध्ये १० ते १८ टक्के तंतुमय पदार्थ आणि ७१-८७ टक्के एकूण पचनीय पदार्थ असतात. तसेच प्रथिने आणि शर्करा यांचे प्रमाणदेखील चांगले असते.

लसूणघास

याची लागवड ऑक्‍टोबर ते नोव्हेंबर या कालावधीत करतात. लागवडीसाठी आर.एल. ८८ आणि सिरसा-९ आणि आनंद २,३ या जाती निवडाव्यात. लसूणघासाचा चारा अतिशय चवदार, पौष्टिक आणि वाढ होण्यासाठी उपयुक्त असतो. दुधाळ जनावरांना हा आहार दिल्यास दूध उत्पादनाचे प्रमाण वाढते. यात १८ टक्के प्रथिनांचे प्रमाण असते.

बरसीम

याची लागवड ऑक्‍टोबर ते नोव्हेंबर या कालावधीत करतात. हा चारा अतिशय पालेदार आहे, त्यामुळे जनावरे आवडीने खातात.

चवळी

हे झपाट्याने वाढणारे पालेदार पीक आहे. खरीप तसेच उन्हाळी हंगामात या पिकाची लागवड करतात. कमी दिवसांचे हे चारा पीक आहे. या पिकामुळे जमिनीचा पोत सुधारतो. याचा चारा पौष्टिक असतो. लागवडीसाठी श्‍वेता, ई.सी. ४२१६, बुंदेल लोबिया, यूपीसी-५२८६ या जातींची निवड करावी.
स्टायलो - स्टायलो हे कुठल्याही प्रकारच्या जमिनीत तग धरू शकते. याची लागवड जून, जुलै महिन्यांत करावी. लागवडीसाठी स्टायलो हॅमाटा, फुले क्रांती या जातींची निवड करावी.

ज्वारी

चाऱ्यासाठी ज्वारीच्या रुचिरा, फुले अमृता, एम. पी. चारी, मालदांडी (३५-१), निळवा या चांगल्या जाती आहेत. अधिक उत्पादनक्षमता आणि सकसपणा यासाठी पिकाची कापणी महत्त्वाची असते. पीक फुलोऱ्यात आल्यावर कापावे. कोवळ्या ज्वारीच्या चाऱ्यात हायड्रोसायनिक आम्लाचे प्रमाण अधिक असल्यामुळे त्याचे व्यवस्थापन करणे महत्त्वाचे ठरते. हिरवा चारा शिल्लक राहिला तर त्याचा कडबा तयार करता येते.
(लेखक पशुवैद्यकीय आणि पशुविज्ञान महाविद्यालय, परभणी येथे कार्यरत आहेत.)

स्त्रोत: अग्रोवन