मृगबाग लागवड
केळीसाठी भुसभुशीत पाण्याचा निचरा होणारी, हलक्या ते मध्यम प्रतीची, पोयटायुक्त, भरपूर सेंद्रिय कर्ब असलेली 6 ते 7.5 सामू असलेली जमीन योग्य आहे. क्षारयुक्त, चोपण जमिनीमध्ये केळीची लागवड करू नये.
केळीचे वाण
बसराई, अर्धापुरी, ग्रॅंड नाइन, श्रीमंती. यापैकी अर्धापुरी, तसेच ग्रॅंड नाइन वाणाची लागवड मराठवाडा विभागातील नांदेड, परभणी व हिंगोली जिल्ह्यात अधिक होते. ग्रॅंड नाइन वाणाची लागवड अन्य भागामध्ये अधिक आढळते.
लागवडीचे अंतर
केळी लागवडीचे अंतर केळीच्या वाणानुसार ठरवावे लागते.
- बसराई व अर्धापुरी या वाणांसाठी केळीची लागवड 5 फूट x 5 फूट अंतरावर करावी.
- ग्रॅंड नाइन या वाणासाठी केळीची लागवड 6 फूट x 5 फूट अंतरावर करावी. जास्तीचे अंतर शक्यतो पूर्व- पश्चिम ठेवावे.
लागवड पद्धती
केळी लागवड साधारणतः कंद किंवा उतिसवंर्धित रोपांपासून केली जाते.
कंदापासून लागवड
- कंद निरोगी, जोमदार व घेरदार बुंध्याच्या, घडावर 9 ते 10 फण्या असलेल्या मातृवृक्षापासून निवडावा.
- तलवारीच्या पात्यासारखी सरळ मध्यम आकाराची पाने असलेले आणि 500 ते 750 ग्रॅम वजन असलेले शंकू आकाराचे कंद लागवडीसाठी निवडावेत.
लागवडीपूर्व कंद प्रक्रिया
केळी लागवड करताना कंदांवरील मुळे किंवा अनावश्यक भाग छाटून काढावा. कंद पाण्याने स्वच्छ धुवावेत. कार्बेन्डाझिम 10 ग्रॅम आणि --------कीटकनाशक बदलून घेणे---------- मोनोक्रोटोफॉस ---------15 मिलि प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून द्रावण तयार करावे. या द्रावणात कंद किमान अर्धा तास बुडवून ठेवावेत. त्यानंतर कंदाची लागवड करावी.
उतिसंवर्धित रोपांची लागवड
- रोपे लागवडीच्या आदल्या दिवशी ठिबक सिंचन संच चालवून जमीन ओली करून घ्यावी. वाफसा स्थिती आल्यावर लागवड करावी.
- रोपांची लागवड पावसाळ्यामध्ये दिवसभर करता येते. मात्र अन्य हंगामात लागवड करताना दुपारी तीन वाजेपर्यंतच करावी.
- रोपे चार ते पाच पानांची, पूर्णपणे तीन महिने हार्डनिंग झालेली सशक्त रोपे लागवडीसाठी वापरावीत.
- सर्व प्रथम रोपांची पिशवी हातामध्ये घेऊन त्यातील माती हाताने दाबावी- जेणेकरून रूटबॉल फुटणार नाही. त्यानंतर डाव्या हाताच्या साह्याने रोप मातीसह अलगद काढून घ्यावे.
- मातीच्या गोळ्यासह रोपे 1 x 1 x 1 फूट आकाराच्या खड्ड्यामध्ये अथवा सरीमध्ये ठेवावे. सोबत 10 ग्रॅम फोरेट प्रति झाड जमिनीत मिसळावे.
- लागवड करताना रोपाच्या सभोवती थोडे शेणखत, कंपोस्ट खत व मातीची भर लावावी. मुळाच्या कक्षेत गरजेपेक्षा जास्त पोकळी राहणार नाही, अशा पद्धतीने माती दाबावी.
- त्वरित ठिबक संच चालवून पाणी द्यावे. जमीन कायम वाफसा स्थितीमध्ये ठेवावी.
- रोपे लागवडीनंतर इर्विनिया रॉट या रोगाचा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता असते. लागवडीनंतर एक आठवड्याने 200 लिटर पाण्यात कॉपर ऑक्सिक्लोराइड 600 ग्रॅम अधिक स्ट्रेप्टोमायसीन स्टार द्यावा 3 ग्रॅम आणि क्लोरपायरीसफॉस 600 मिलि मिसळून द्रावण तयार करावे. यातील 100 मिलि द्रावणाची प्रति झाड याप्रमाणे आळवणी करावी.
कांदे बाग व्यवस्थापन
कांदेबाग लागवडीमध्ये सध्या घड भरण्याच्या अवस्थेत आहेत. ही अवस्था अत्यंत संवेदनशील असते. सध्या ढगाळ वातावरण, उष्ण हवामान व आर्द्रतेमध्ये वाढ होत आहे. त्यामुळे केळी बागेची काळजी घ्यावी.
- बागेतील पिवळी पडलेली रोगग्रस्त पाने, तसेच पिले धारदार विळ्याने कापून त्याची बागेबाहेर विल्हेवाट लावावी.
- अशा वातावरणामध्ये करपा रोगाचा प्रादुर्भाव वाढण्याची शक्यता असते. अशा वेळी केळी बागेवर प्रोपिकोनॅझोल (25 ईसी) 10 मिलि किंवा कार्बेन्डाझिम (50 डब्ल्यूपी) 10 ग्रॅम किंवा मॅन्कोझेब 25 ग्रॅम सोबत उत्तम प्रतीचे स्टीकर 10 मिलि प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. गरजेनुसार पाच दिवसांच्या अंतराने दुसरी फवारणी करावी.
- कांदेबाग लागवडीच्या केळीस 50 किलो 0ः0ः50 प्रति एकर विद्राव्य खत ठिबकद्वारा 273 ते 306 दिवसांदरम्यान टप्प्याटप्प्याने द्यावे.
- केळीचा घड पूर्ण निसवल्यावर व केळफूल तोडल्यावर घडावर 50 ग्रॅम पोटॅशियम डायहायड्रोजन फॉस्फेट अधिक 100 ग्रॅम युरिया अधिक उत्तम प्रतीचे स्टिकर 10 मिलि प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून 15 दिवसांच्या अंतराने दोन फवारण्या कराव्यात.
- केळी घडावर 100 गेज जाडीच्या 6 टक्के सच्छिद्र असलेल्या अर्धपारदर्शक किंवा निळ्या प्लॅस्टिक पिशव्यांचे आवरण घालावे. त्यामुळे उत्तम प्रतीच्या घडाची निर्मिती होऊन बाजारात योग्य दर मिळतो.
प्रा. आर. व्ही. देशमुख - 9421568674
डॉ. एस. व्ही. धुतराज - 7588612632
(लेखक केळी संशोधन केंद्र, नांदेड येथे कार्यरत आहेत.)
----------------------------------------------------------------------------------------------
स्त्रोत: अग्रोवन