फणसामध्ये नैसर्गिकरीत्या दोन प्रकार आढळतात एक म्हणजे कापा, तर दुसरा बरका. गरे म्हणून कापा फणसाला प्राधान्य दिले जाते. फणसामध्ये नर व संयुक्त (मादी फुले) वेगवेगळी येतात; पण ती एकाच झाडावर असतात. या फुलांमधला फरक बऱ्याचदा लक्षात येत नाही. झाडाच्या अगदी जवळ जाऊन निरीक्षण केल्यावरच हा फरक कळतो. नर फुले ही गोलसर असतात आणि हाताने स्पर्श केल्यानंतर गुळगुळीतपणा जाणवतो, तर मादी फुले लांबट असून काटेरी दिसतात. फणसाच्या फांद्यांवर फुले लागतात; पण बहुतेक वेळा मुख्य खोडावर म्हणजेच मधल्या जाड्या खोडावर किंवा मुख्य खोडालगतच्या आलेल्या मोठ्या फांद्यांवर जी मादी फुले असतात, त्यांचेच रूपांतर फळांमध्ये होते. उत्पादनाच्या दृष्टीने म्हणूनच या दोन ठिकाणी आलेल्या फुलांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक ठरते.
फांद्या जेवढ्या जाड असतील, तेवढी सशक्त आणि जोमदार फुले लागतील, त्यामुळे उत्पादनातदेखील वाढ मिळेल. आपल्याकडे कापा आणि बरका अशी मिश्र लागवड सगळीकडे आढळून येते. उत्पादनाच्या दृष्टीने दोन्ही प्रकारची झाडे महत्त्वाची आहेत. जास्तीत जास्त फणसाच्या मुख्य खोड व फांद्या सशक्त करण्याकडे लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. फणसाच्या फांद्या जाड करण्यासाठी संतुलित अन्नपुरवठा हा सगळ्यात चांगला उपाय आहे. एका पूर्ण वाढलेल्या फणसाच्या झाडाला जून महिन्यात 30 किलो शेणखत किंवा कंपोस्ट द्यावे. तसेच 500 ग्रॅम नत्र, 250 ग्रॅम स्फुरद व 250 ग्रॅम पालाश प्रति झाडाला द्यावे. बऱ्याचदा असे आढळून येते, की फुले आल्यानंतर नर फुले काळी पडून गळून पडतात. नर फुलांच्या लगत असलेली किंवा नर फुलाला चिकटून असलेली मादी फुलेदेखील काळी पडतात. जर फणसाच्या खोडावर सावलीचे प्रमाण जास्त असेल, तर अशा ठिकाणी फळे काळी पडण्याचे प्रमाण वाढते. म्हणूनच फणसाच्या मधल्या खोडावर पडणाऱ्या सावलीचे नियोजन करणे महत्त्वाचे आहे. झाडाची सरसकट छाटणी न करता तुरळक प्रमाणात फांद्यांची विरळणी केली, तर झाडाच्या आत पडणाऱ्या प्रकाशाचे प्रमाण वाढेल. ही विरळणी करताना कमकुवत फांद्यांची करावी. साधारण नोव्हेंबर ते डिसेंबर या महिन्यांत फुले लागतात. फलधारणेनंतर फळ तयार होण्यासाठी सुमारे 130 ते 140 दिवसांचा कालावधी लागतो.
नवीन लागवड करावयाची असल्यास कलमे लावून करणे केव्हाही चांगले. नवीन लागवड करताना सुधारित जातींची करावी. डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठाने फणसाची "कोकण प्रॉलिफिक' ही जात विकसित केली आहे. या जातीची फणसाची फळे मध्यम आकाराची असून, पावसाळ्यातही गर चांगला राहतो. पूर्ण वाढलेल्या एका झाडापासून 450 कि. प्रति झाड उत्पादन मिळते.
संपर्क - 02358 - 282415, 282130, विस्तार क्र. - 250, 242
उद्यानविद्या विभाग, कृषी महाविद्यालय, दापोली
महेश धनावडे, माणगाव, जि. रायगड
माहिती संदर्भ : अॅग्रोवन
अंतिम सुधारित : 10/7/2020
मध्यम, ओलावा टिकवून ठेवणारी; परंतु पाण्याचा निचरा ...
अंजीर फळांचा टिकाऊपणा जास्त वाढविण्याकडे विशेष लक्...
जमिनीत वाढणाऱ्या खोडाच्या टोकास सु. १मी. लांब, बिन...
या विभागात अंजीर या फळ पिकाविषयी माहिती दिली आहे.