गुरांच्या पैदासीचे धोरण

जनावरांमधील अनुवांशिक सुधारणांचे लक्ष्य

1. गुरांमधील प्रजनन धोरण गुरे व म्हैस पैदास राष्ट्रीय प्रकल्प (एनपीसीबीबी) मुद्दयांना अनुसरुन आहे.
2. आनुवंशिक सुधारणेने गायींचे उत्पादन वाढणे हे उद्दिष्ट आहे. तथापि, मुळ जाती संवर्धन करणे आणि ग्रामीण भागात गुणवत्ता सुनिश्चित बैलांचा शेतीच्या कामासाठी पुरेसा पुरवठा काणे हे उद्दीष्ट आहे.
3. दूध उत्पादनात स्वयंपूर्णता साध्य करण्यासाठी सध्याच्या २८% पातळीपासून ६०% अनुवांशिक सुधारणा सन २०१५ च्या अखेरीस (वर्ष २०१० ऐवजी NPCBB अंतर्गत परिकल्पित म्हणून राज्यात उक्त प्रकल्पाच्या विलंबित अंमलबजावणी मुळे) एक स्तर साध्य करण्याचे उद्दिष्ट आहे आणि २०२५ च्या अखेरीस ८०% पर्यंत त्यात सुधारणा करावयाची आहे.
4. वर नमूद लक्ष्य हे साध्य पशुपैदाशीमध्ये गुंतलेल्या सर्व संस्थांच्या संकलित व सामूहिक प्रयत्न माध्यमातून पूर्ण होवू श्कते. उदा. राज्य पशुसंवर्धन विभाग, सहकारी दूध सहकारी संघ, स्वयंसेवी संस्था, खाजगी संस्था आणि राज्यातील असंघटित कृत्रिम रेतनाचे काम करणारे कर्मचारी.

धोरण व कार्यपध्दती

अनुवांशिक सुधारणच्या वर दर्शविलेली पातळी साध्य करण्यासाठी, तीन दमदार धोरण खालील प्रमाणे समाविष्ट असेल

लक्ष्यित अवर्णनात्मक जनावरांच्या संख्येतील अनुवांशिक सुधारणेसाठी करीता संकरीत पैदाशीसाठीचा कार्यक्रम, लक्ष्यित कळप / भागात जेथे संकरीत पैदास कार्यक्रम योग्य आणि इष्ट परंतु राज्यातील ओळखलेल्या देशी जातीचे मुळ / प्रजनन प्रदेश वगळून. जेथे संकरीत पैदास कार्यक्रम हा अवर्णनात्मक जनावरांची आनुवंशिक सुधारणा करणे सोयीस्कर नाही जसे प्रचलित पध्दतींच्या आदिवासी, डोंगराळ व बिगर प्रवेशजोगी भागात मुक्त चरण्याची पध्दत आहे तेथे अवर्णनात्मक वळूंचे खच्चीकरण करुन नैसर्गिक सेवांची किमान शक्यता सुनिश्चित केल्यानंतर लक्ष्यित कळप / भागातील ओळखलेल्या/ निवडलेल्या मुळ जातीचे वळू समाविष्ट करुन नैसर्गिक सेवा उपलब्ध होतील. नैसर्गिक सेवेसाठी वळू निवड आईचे दूध उत्पादन आणि वळूच्या स्वतः च्या शेतकामाच्या क्षमतेवर आधारीत राहील. सिध्द वळूंचे /त्याच जातीच्या सिध्द वळूंचे विर्य वापरुन त्याच जातीची अनुवंशिक सुधारणा करुन जनावरांच्या मुळ जातींचे संवर्धन करणे. तसेच प्रगत जैव तंत्रज्ञान जसे वीर्य परिरक्षण, गर्भ परिरक्षण यांचा वापर करुन जनावरांच्या मुळ जातींचे संवर्धन करणे. पैदासकार-शेतकरी आणि पैदासकार संघ यांची जातींच्या संवर्धनात महत्वाची भूमिका ठरेल.

संकरीत पैदाशीसाठी / प्रजननासाठी जर्मप्लाझम

जर्सी आणि होलस्टिन-फि्रजियन ह्या दोन जातींचे जर्मप्लाझम संकरीत पैदाशीसाठीच्या कार्यक्रम वापरण्यात येतील. जातीच्या स्थिरीकरणाच्या तांत्रिक अडचणी तसेच याबाबत केरळसारख्या इतर राज्यांचा अनुभव लक्षात घेता कोणतीही तिहेरी क्रॉस जातीच्या जसे एम.पी.के.व्ही., राहूरीच्या फुले त्रिवेणी समाविष्ट केली जाणार नाही.

स्त्रोत: पशुसंवर्धन विभाग, महाराष्ट्र शासन