बोरगड संवर्धन राखीव

बोरगड राखीव वनाविषयी

वृक्षवल्ली आम्हा सोयरे वनचरे असं म्हणून वृक्षांशी नातं जोडणाऱ्या वृक्षप्रेमींनी आपल्या हातांनी झाडं लावून वाढवली आणि आपल्या आसपास सुंदर पर्यावरण निर्माण केलं. यातून राखीव वनक्षेत्राची निर्मिती झाली. बोरगड संवर्धन राखीव हे असेच लोकसहभागातून उभे राहिलेले वन. नाशिक शहराच्या अगदी जवळ असलेल्या बोरगड किल्ला समूहाच्या पोटात बोरगड संवर्धन राखीव हे 350 हेक्टरचं विस्तृत राखीव वन पसरलं आहे. वन विभाग आणि नेचर कन्झर्वेशन सोसायटी ऑफ नाशिक या संस्थेच्या अविरत प्रयत्नांनी, लोकसहभागातून हा भाग घनदाट अरण्यात रुपांतरीत झाला. झाडे आली की फुल, पान, पशु-पक्षी, फुलपाखरं आणि इतर वन्यजीवही आले. वनपर्यटकांची पावलंही आपोआप तिकडे वळू लागली.

या संवर्धन राखीव क्षेत्रात बिबट्या, कोल्हा, लांडगा, तरस, रान मांजर, उदमांजर, ससा, वानर, मुंगूस, या प्राण्यांची रेलचेल आहे. येथे विविध प्रकारच्या सर्प प्रजातीही नजरेस पडतात. राष्ट्रीय पक्षी मोरापासून गवताळ प्रदेशातील पक्ष्यांपर्यंत साधारणत: 60 प्रकारच्या जातीचे पक्षी इथे बघायला मिळतात. शेजारी असलेल्या रामशेज किल्ल्याच्या कड्यांमध्ये घर करून राहणारे गिधाड पक्षी, जे नामशेष होण्याच्या मार्गावर होते ते आता इथे पुन्हा नव्याने वास्तव्यास आलेले दिसून येतात. काळटोप कस्तूर हा विणीसाठी जोडीने येणारा स्थलांतरीत पक्षी बोरगड राखीव वनात अधिवास करून राहताना दिसतो. सवान रातवा या महत्वाच्या पक्षाचे जोडपेही येथे प्रजनन करतांना आढळते. 5 मार्च 2008 मध्ये या वनक्षेत्राला राखीव वनक्षेत्राचा दर्जा मिळाला.

पक्षी

बोरगड संवर्धन राखीव क्षेत्रात कायमचा अधिवास असणाऱ्या पक्ष्यात शृंगी घुबड, विशालकाय आकाराचा बोनोलीचा, गरूड, देव ससाणा, वेगवेगळ्या प्रकारच्या वटवट्या, विविध रंगाचा सातभाई, नारंगी डोक्याचा कस्तूर, पांढऱ्या पोटाचा अंगारक, पहायला भेटतो. ऊंच उडणाऱ्या स्थलांतरीत पक्ष्यांमधला अमूर ससाणा इथून जातांना आढळतो. स्थलांतरित छोट्या आकाराच्या वटवट्या पक्ष्यांच्या तीन चार जाती इथे आहेत. यात मोठ्या चोचींचा पर्ण वटवट्या, साईक्स वटवट्या, काळटोप वटवट्या, टिकेलचा पर्ण वटवट्या दिसून येतो.

वनस्पती

समृद्ध प्राणी आणि पक्षी जीवनाचा अधिवास असलेल्या या जंगलात जवळपास 76 प्रकारच्या दुर्मिळ वनस्पती आढळतात. त्याचबरोबर रिठा, शिवान, खैर, आवळा, साग, जांभूळ, पळस, यासारख्या झाडांनीही इथलं वन समृद्ध झालं आहे. या वनात विविध ऋतूत फुलणाऱ्या 42 प्रकारच्या फुलांच्या जातींचा ताटवा बहरलेला असतो.

काय बघाल ? कसे जाल ?

बोरगड संवर्धन राखीव हे भोरकडा या डोंगराच्या पायथ्याशी वसलेलं वन आहे. पायथ्याशी तुंगलदरा ही दिंडोरी तालुक्यात येणारी वाडी आहे. संयुक्त वन व्यवस्थापन समितीअंतर्गत येथे ऱ्हाडबंदी, चराई बंदी सारखे आदर्श उर्त्स्फुतपणे घातले गेले आहेत. स्थानिक लोकांमधून येथे वनसंरक्षक दलही सज्ज करण्यात आले आहे. स्थानिक लोक या वनाचं अगदी स्वत:च्या मुलाप्रमाणे संरक्षण करतात, सांभाळतात. बोरगड डोंगरावर भारतीय हवाईदलाचे प्रतिबंधित क्षेत्र असल्यामुळे सुरक्षिततेच्यादृष्टीने माथ्यावर जाण्यास मनाई आहे. पण पायथ्याशी असलेल्या तुंगलदरा वाडीपासून खाली पसरलेल्या विस्तृत अशा बोरगड राखीव संवर्धन प्रकल्पाला आपण भेट देऊ शकतो. ऋतूचक्रानुसार इथलं वातावरण विविध रंगांच्या छटा दाखवतं. पावसाळ्यात हे वन हिरवकंच असतं तर उन्हाळ्यात त्यावर सोनेरी मुलामा चढतो. विविध ऋतूत फुलणारी फुलं, गवताळ प्रदेश आणि बहरलेले डेरेदार वृक्ष आपल्याला साद घालत राहातात. अगदी शांत आणि प्रदुषणमुक्त अशा या निसर्गरम्य स्थळाला भेट देऊन मिळालेला आनंद अवर्णनीय आहे.

किल्ल्याची ऊंची समुद्रसपाटीपासून 998 मीटर

किल्ला चढण्यास सोपा, डोंगर रांग नाशिक वायव्येला असून तुंगलदरा हे पायथ्याचे गाव आहे. मराठी आणि हिंदी ही इथली बोलीभाषा आहे.

जवळचे विमानतळ : मुंबई

जवळचे रेल्वेस्टेशन : नाशिक रोड

नाशिक ते बोरगड अंतर : 16 कि.मी

नाशिक ते तुंगलदरा अंतर : 14 किमी.

मुंबई ते बोरगड अंतर : 195 किमी

राहण्याची व्यवस्था : नाशिक शहरातील खाजगी निवास व्यवस्था पर्यटकांचे स्वागत करते. शिवाय शासकीय विश्रामगृहही आहेतच.

जवळचे काय पाहाल?

बोरगड शेजारी असलेला देहेरी किल्ला. रामशेज किल्ला. निसर्ग पर्यटन स्थळ, पंचवटी नाशिक, पांडवलेणी- नाशिक, चामराजलेणी- नाशिक

यत्र व्याघ्र : तत्र अरण्य निरामय: असं म्हटलं जातं. म्हणजे जिथे वाघ आहे तिथे समृद्ध असं वन आहे आणि जिथे समृद्ध वन आहे तिथे वाघ. वन्यजीवांनी आणि पशुपक्ष्यांनी समृद्ध असलेलं वन हे तिथल्या जैवविविधतेचे आरोग्य कसं आहे हे सांगतं आणि माणसानं प्रयत्न केला तर माणूस एकमेकांच्या सहकार्यातून अरण्य ही उभं करू शकतो हे बोरगडकडे पाहिल्यानंतर लक्षात येतं.. बघूया आपल्या सर्वांच्या हातातून असे किती बोरगड उभे राहातात ते…

लेखक-डॉ. सुरेखा म. मुळे

माहिती स्रोत:महान्युज