पर्मियन व पर्मो-ट्रायसिक पादपजाति

पर्मियन व पर्मो-ट्रायसिक पादपजाति

पुराजीव महाकल्पाच्या (सु. ६० ते २४.५ कोटी वर्षापूर्वीच्या काळाच्या) शेवटच्या विभागाला पर्मियन कल्प म्हणतात. हा कल्प सु. २७.५ कोटी वर्षापूर्वीपासून तो २४.५ कोटी वर्षापूर्वीपर्यंत म्हणजे एकूण सु. तीन कोटी वर्षे टिकला. पर्मियन कल्पाच्या मागोमाग मध्यजीव महाकल्पाचा पहिला विभाग म्हणजे ट्रायासिक कल्प (सु. २३ते२० कोटी वर्षापूर्वीचा काळ) सुरू झाला; पर्मियन व ट्रायासिक या कल्पांच्या संधिकालाला पर्मो-ट्रायासिक काल असे म्हणतात. पर्मियन कल्पाच्या आधीच्या कल्पाला कार्बॉनिफेरस कल्प (सु.३५ ते ३१ कोटी वर्षापूर्वीचा काळ) आणि त्याच्या व पर्मियन कल्पाच्या संधिकालाला पर्मो-कारबॉनिफेरस काल असे म्हणतात. पर्मोकार्बॉनिफेरस ते पर्मो-ट्रायसिकपर्यंतच्या कालावधीत म्हणजे पर्मियन कालाचा प्रारंभ होण्याच्या किंचित आधीपासून ते पर्मियन कल्प संपून काही थोडा काळ उलटेपर्यंतच्या कालवधीत पृथ्वीच्य जमिनीवर ज्या पादपजाती [⟶ पादपजात] (वनस्पतिसमुदाय) होत्या त्यांचे वर्णन पुढे दिले आहे; या काळात पृथ्वीवर भिन्न भागांत जलवायुमानात (दीर्घकालीन सरासरी हवामानात) फार मोठे बदल झाले व त्यामुळे कित्येक वनस्पतींचे जुने गट, काही अंशतः व काही पूर्णतः नाहीसे झाले. पृथ्वीवर झालेल्या पादसृष्टीच्या क्रमविकासातील (उत्क्रांतीतील) एक मोठा टप्पा ओलांडला जाऊन तिने नवीन रूप धारण करण्यास आरंभ केला, इतकेच नव्हे, तर त्या क्रमविकासाला पुढे एक भिन्न दिशा मिळाली; तसेच त्याकाळात व नंतर झालेल्या भूभागांच्या नवीन मांडणीमुळे कित्येक वनस्पतींची विद्यमान वाटणी व पर्मियन काला पूर्वीची त्यांच्या पूर्वजांची वाटणी यांतील फरक व कारणेही स्पष्ट झाली. या कालावधीतील पादपजातींचे पुढील चार गट पडतात.

(१) यूर-अमेरिकन पादपजात: उरल पर्वत आणि त्याच्या पश्चिमेकडील यूरोपचा सर्व भाग, अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील पूर्वेकडील बराचसा भाग व कॅनडा एवढ्या प्रदेशातील पादपजाती.

(२) ग्लॉसोप्टेरीस किंवा गोंडवनी पादपजात: उत्तर गोलार्धातील भारत (व पाकिस्तान) व दक्षिण गोलार्धातील मध्य व दक्षिण आफ्रिका, मॅलॅगॅसी, दक्षिण गोलार्धातील मध्य व दक्षिण आफ्रिका व अंटार्क्टिका ह्या प्रदेशांतील पादपजाती.

(३) अंगारा किंवा सायबीरियातील किंवा कुझ्नेत्स्क पादपजात: उत्तर आशियाच्या उत्तरेकडील आणि उरल पर्वताच्या पूर्वेकडील पॅसिफिक महासागराच्या किनाऱ्‍यापर्यंतच्या आणि सायबीरिया व उत्तर मंगोलिया यांचा समावेश असलेल्या प्रदेशांतील पादपजाती.

(४) कॅथेशिया किंवा जायगँटॉप्टेरीस पादपजात: कोरिया, चीन, थायलंड, सुमात्रा व न्यू गिनी या प्रदेशांतील पादपजाती. तशाच पादपजातींचे जीवाश्म (शिळारूप अवशेष) अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील पश्चिनेकडच्या कोलोरॅडो, ओक्लाहोमा व टेक्सास येथेही सापडतात. अंगारा व कॅथेशिया यांच्या पादपजातींच्या प्रदेशांत क्वचित ग्लॉसोप्टेरीस गटीतील वनस्पतींचे जीवाश्म आढळले आहेत; पण यूर-अमेरिकन प्रदेशात ते कोठेही आढळलेले नाहीत.

पादपजीतींच्या वरील चार गटांपैकी पहिल्य दोहोंचे क्षेत्र बरेच अधिक असून सु. शतकभर त्यांचे अध्ययन झालेले आहे. उरलेल्या गटांची माहिती सापेक्षतः अलीकडे झालेली आहे. आपण विचार करीत आहोत त्या काळी वरील पादपजातींच्या गटांची भौगोलिक वाटणी अशी का होते, विशेषतः यूर-अमेरिकन व गोंडवनी पादपजातींच्या गटांची वाटणी अशी का होती, हे कोडेच आहे. त्या काळातील भूगोल म्हणजे सागर व खंडे यांची भौगोलिक वाटणी आजच्याहून वेगळी असावी, नंतर ⇨खंडविप्लव होऊन आजचा भूगोलनिर्माण झाला असावा किंवा निरनिराळ्या खंडांना जोडणारे भूसेतू पूर्वी असावेत व नंतर ते नाहीसे झाले असावेत इ. स्पष्टीकरणे सुचविण्यात आली आहेत [⟶ गोंडवनभूमी].

यूर-अमेरिकन पादपजात

कार्बॉनिफेरस कल्पाच्या उत्तरार्धात उत्तर यूरेशिया या प्रदेशांतील जलवायुमान उष्ण व दमट असून त्यांच्या बऱ्‍याचशा क्षेत्रांत वनस्पतींची दाट वाढ झालेल्या दलदली होत्या; पण जलवायुमान हळूहळू रूक्ष होत गेले, प्राकृतिक भूगोलात फेरफार झाले व पर्मियन कल्प अवतरल्यावर वरील सर्व प्रदेशांचे जलवायुमान रुक्ष, वाळवंटी झाले व पूर्वीची दाट वने नाहीशी झाली. पूर्वीच्या वनांत लेपिडोडेंड्रॉन [⟶ लेपिडोडेंड्रेलीझ], सिजिलॅरिया, कॅलॅमाइटस [⟶कॅलॅमाइटेलीझ],कॉर्डाइटस [⟶ कॉर्डाइटेलीझ] व ⇨बीजी नेचे या गटातील वनस्पती विपुल असत. त्या रुक्ष हवामानात व रुक्ष प्रदेशांतील हिवाळ्याच्या थंडीत टिकू शकणाऱ्‍या नव्हत्या. लेपिडोडेंड्रेलीझ आणि ⇨ लायकोपोडिएलीझ या गटांतील बहुतेक वनस्पती नाहीशा झाल्या. कॉर्डाइटेलीझ गटही बहुतेक नाहीसा झाला; पण त्याचा विकास होऊन शंकुमंत [⟶ कॉनिफेरेलीझ] निर्माण झाले. बीजी नेचांची संख्याही पुष्कळच कमी झाली होती. सारांश, यूर-अमेरिकन पादपजीतींच्या प्रदेशात पर्मियन व पर्मो-ट्रायसिक काली फारच थोड्या वनस्पती होत्या; त्यांपैकी बहुतेक कार्बॉनिफेरस कल्पातील वनस्पतींच्या अवशिष्ट होत्या; उदा., नेचे, बीजी नेचे, एक्विसीटेलीझ, लायकोपोडिएलीझ, स्फेनोफायलेलीझ व कॉर्डाइटेलीझ या गणांतील काही वनस्पती; खऱ्‍या शंकुमंतांचा उदय व विकास झाला आणि आदिम (आद्य) सायकॅडिऑइडिया [⟶ बेनेटाइटेलीझ] वनस्पती अवतरल्या.

ग्लॉसोप्टेरीस पादजात

उत्तर गोलार्धातील बहुतेक क्षेत्रांत रुक्ष, वाळवंटी व उष्ण किंवा उबदार जलवायुमान असताना दक्षिण गोलार्धातील जलवायुमान अगदी भिन्न होते. पर्मो-कार्बॉनिफेरस काळी व पर्मियन कल्पाच्या प्रारंभी दक्षिण गोलार्धातील सर्व खंडांत व भारताच्या द्वीपकल्पात हिमकाल अवतरला होता व त्या प्रदेशांतील विस्तीर्ण क्षेत्रे हिम-बर्फाने झाकली गेली होती. त्यानंतर वरील सर्व प्रदेशांत दमट व शीतल ते उबदार मध्यम कटिबंधी जलवायुमान अवतरले व त्यांच्यातील विस्तीर्ण क्षेत्रांत दलदली व वने वाढली. त्या दलदलींतील व वनांतील वनस्पती यूर-अमेरिकन क्षेत्रातील वनस्पतींहून अगदी भिन्न प्रकारच्या होत्या. त्यांच्यापैकी प्रमुख वंश म्हणजे ग्लॉसोप्टेरीस [⟶ बीजी नेचे] व त्याच्यावरून त्याच्या बरोबरीने असणाऱ्‍या वनस्पतींच्या एकूण गटाला ‘ग्लॉसोप्टेरीस फ्लोरा (पादपजात)’असे नाव देण्यात आले आहे.

 

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश