परांडेकर, शं. आ.
खोडावर अनेक, मोठी, एकाआड एक, संयुक्त, जाडसर, काहीशी चुण्या पडलेली (चूणित) व ५-७ लांबट दलांची पाने असतात. ती पंख्यासारखी अर्धवर्तुळाकृती असून दले रेखाकृती, टोकास छेदित (कापल्यासारखी) व कडेने काटेरी असतात. मुख्य देठ बारीक, दोन्ही बाजूंस फुगीर व कडेने काटेरी असतो. आवरक (खोडास वेढणारा पानाचा देठ) जाळीदार व लांब असतो. फुलोरे [स्थूल कणिशे;→पुष्पबंध] पानापेक्षा लहान असून महाछदे २-३ व पातळ; फुले पिवळी, विभक्तलिंगी, तीन संदले, पुष्पमुकुटात तीन पाकळ्या, केसरदले सहा, स्त्री-पुष्पात तीन सुटी किंजदले [→फूल] व त्यांपासून तीन अश्मगर्भी फळे (आठळी फळे) बनतात.
इंटरमेडिया या प्रकारात पाने जमिनीला समांतर असतात. चिनी पाम बागेमध्ये पिपात किंवा कुंडीत लावतात, कुंपणाकडेनेही लावतात. अधश्वर किंवा बिया वापरून अभिवृद्धी करतात. एक भाग वाळू, एक भाग पानांचा भुगा व तीन भाग पोयट्याची माती या मिश्रणाची माती चांगली; उघड्यावर किंवा सावलीत ते वाढते. सोनेरी पानाचा व पांढर्या पानाचा असे दोन उद्यानप्रकार लागवडीत आहेत. चिनी पामच्या खोडापासून हातात धरावयाच्या काठ्या (हात-काठ्या) व छत्रीचे दांडे बनवितात. पाने छपराकरिता वापरतात. र्हॅ. ह्यूमिलिस ही जातीही बागेत लावतात.
खोडावर वर्तुळाकार कंगोरे व पानांच्या देठांचे अवशेष असतात. पाने साधी, मोठी (१.८ X ३.९ मी.) व पंख्यासारखी असून पाते अर्ध्यापर्यंत विभागलेले व अर्धवर्तुळाकृति असते. खंड दुभंगलेले व चूणित (घडी पडलेला), देठ सु. २ मी. लांब, जाड, वर पन्हळासारखा अंतर्गोल असून बाजूस लहान तपकिरी काटे असतात. खोडाच्या माथ्यावरील पानांच्या झुबक्यातून टोकास एक (सर्व वनस्पतिसृष्टीत) मोठा, सु. ६ मी. उंच असा फुलोरा या वृक्षाच्या जीवनात एकदाच येतो. त्या वेळी हा वृक्ष सु. ३०-५० वर्षाचा असतो. हा फुलोरा परिमंजरीसारखा असून त्यावर अनेक नळीसारखी महाछदे व त्यांत स्थूल कणिशे असतात. एकूण फुलांची संख्या सु. पाच लक्ष असते; ती हिरवट पांढरी व द्विलिंगी असतात (फुलांच्या संरचनेकरिता ‘पामी’ ही नोंद पहावी). त्यानंतर सु. एक वर्षाने फळे येतात. ती अश्मगर्भी, हिरवट करडी, गोटीएवढी लहान असतात. त्यानंतर तो वृक्ष मरतो. बीगोलसर, गुळगुळीत व कठीण असते. फुले येण्यापूर्वी खोडातील भेंडापासून ⇨ साबुदाणा करतात. बिया (बजरबट्टू) हस्तिदंतासारख्या असल्याने त्यांचा उपयोग बटणे, मणी, दागिने इत्यादींकरिता होतो. पानांपासून साध्या छत्र्या, पंखे, चट्या, तंबू व छपरे करतात. वाळविलेल्या कोवळ्या पानांचा कागदासारखा उपयोग केला जात असे. पवित्र बौद्ध ग्रंथ त्यावर लिहिले होते. ताली वृक्षाचा उल्लेख महाभारतात व कोटिलीय अर्थशास्त्रात आला आहे. त्यावरून हा भारतीय वृक्ष आहे हे दिसून येते. मोठ्या बागेत शोभेकरिता ही झाडे लावतात. कुटलेल्या कोवळ्या फळांचा लगदा माशांना गुंगी आणण्यास वापरतात. [→वनस्पति, विषारी].
लेखक: जमदाडे, ज. वि.
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 10/7/2020