प्रकाष्ठ
प्रकाष्ठ
(इं. वुड लॅ. झायलेम, हॅडोम). सर्व उच्च दर्जाच्या (वाहिनीवंत म्हणजे पाणी व अन्नरस यांची ने-आण करणारे शरीरघटक असलेल्या) वनस्पतींत पाण्याची ने-आण करण्यास व शरीराला मजबुती आणण्यास ज्या अनेक कोशिका (पेशी), ऊतके (कोशिका-समूह) व इतर शरीर घटकांचा उपयोग केला जातो त्या सर्वांचा अंतर्भाव ‘प्रकाष्ठ’ या नावाच्या जटिल (गुंतागुंतीच्या) ऊतक तंत्रात (कोशिका-समूहांच्या व्यूहात) केला जातो. प्रकाष्ठ व परिकाष्ठ (अन्नरसाची वाहतूक करणारा व्यूह) मिळून वाहक ऊतक तंत्र [⟶ वाहक वृंद] बनते. अनेक विविध, सजीव व निर्जिव कोशिकांचा प्रकाष्ठात समावेश होतो. त्यांची संरचना व कार्ये भिन्न असली, तरी त्यांचे कोशिकावरण (भित्ती, भिंती) जाड असल्यामुळे अश्मीभवनात (शिळारूप धारण करण्याच्या क्रियेत) चांगले टिकते. त्यामुळे प्राचीन वनस्पतींच्या जीवाश्मांची (शिळारूप अवशेषांची) संरचना आज चांगली कळू शकते. वाहिका (वाहक कोशिका), वाहिन्या (नळीसारखे घटक), दृढसूत्रे (ताठर घटक) व मृदूतक (नरम कोशिकांचा समूह) प्रामुख्याने प्रकाष्ठात आढळतात त्यांपैकी आधार देणे (मजबुती देणे) हे कार्य वाहिका व दृढसूत्रे करतात, तर पाण्याची वाहतूक वाहिका व वाहिन्या करतात. मृदूतकाचे कार्य अन्नाचा साठा करण्याचे असते. बहुतेक घटकांच्या आवरणात काष्ठीर (लिग्निन) हे काष्ठद्रव्य कमीअधिक प्रमाणात असते. अवयवांच्या पूर्णावस्थेत त्यातील प्रकाष्ठाचा बहुतेक भाग मृत असतो.वाहिका
ह्या कोशिका लांब व दोन्हीकडे टोकदार असून पूर्ण विकसित अवस्थेत यांत प्राकल (जीवद्रव्य) नसतो. ह्यांच्या पहिल्या कोशिकावरणावर (प्राथमिक भित्तीवर) आतून विविध स्वरूपाचे व जाडीचे द्वितीयक थर बसतात; ते वलयाकृती (कंकणाकृती किंवा गोल कढ्यासारखे), सर्पिलाकार (मळसूत्रासारखे), जालरूप (जाळीसारखे) व खातांकित (अनेक विविध प्रकारच्या खाचा असलेले) असतात; आडव्या व लांबट खाचांची उभी रांग असते त्या वेळी श्रेणीरूप म्हणतात (आ.२). वाहिकांची लांबी प्राथमिक प्रकाष्ठात सु. १-१·५ मिमी. ते द्वितीयक प्रकाष्ठात ०·५ मिमी. असते.
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 7/4/2020
© C–DAC.All content appearing on the vikaspedia portal is through collaborative effort of vikaspedia and its partners.We encourage you to use and share the content in a respectful and fair manner. Please leave all source links intact and adhere to applicable copyright and intellectual property guidelines and laws.
संबंधित चीजें
परिकाष्ठ
परिकाष्ठ : (लॅ. फ्लोएम, बास्ट, लेप्टोम). सर्व वाहि...
