आरोग्यकार्यकर्त्याची भूमिका

आपण नेमके काय काय करायचे आहे हे थोडे आधी ठरवू या. असे काम करणारे जगभरचे कार्यकर्ते काय काय करू शकतात याचा आढावा घेऊन आपण त्यापेक्षा एक पाऊल पुढे टाकण्याचा प्रयत्न करू या.

देशोदेशीचे आरोग्यरक्षक गावात दुखण्याखुपण्यावर इलाज करतात. अवघड आजार असल्यास डॉक्टरांकडे पाठवतात. हे काम आपणही करू शकतो. या पुस्तकात साधे आजार कोणते, मध्यम कोणते, गंभीर कोणते यांचा एक तक्ता दिला आहे. यापैकी साध्या व मध्यम आजारांना गावातच बरे करण्याची कला आपण शिकून घेतली पाहिजे

• गंभीर आजार सापडल्यास योग्य ती प्राथमिक मदत करून आपण त्यांना पुढच्या उपचारासाठी वेळीच पाठवले पाहिजे. गंभीर आजार आकस्मिक असतील (सर्पदंश, मेंदूसूज वगैरे) किंवा दीर्घकाळ चालणारे असतील (उदा. क्षयरोग, कर्करोग इ.) तर लवकरात लवकर त्यांना पुढच्या उपचारासाठी पाठवले पाहिजे. यात उशीर झाला तर या कामाचा काही उपयोग होणार नाही.
• अपघातात योग्य तो प्रथमोपचार करणे आपले एक महत्त्वाचे कर्तव्य आहे. जखमा,सर्पदंश, भाजणे, विंचू चावणे वगैरे अनेक अपघात घडत असतात. त्यात नेमके काय करायचे हे वाचून ठेवा. शिकून घ्या. वेळप्रसंगी वाचायला वेळ मिळणार नाही. शिकलेलेच कामी पडेल. योग्य प्रथमोपचार दिले तर लोक तुमचे नाव घेतील.
• जे आजार टाळण्यासारखे आहेत त्यांचा योग्य तो प्रतिबंध करण्याचा प्रयत्न चालू ठेवा. यात गांवकरी, पंचायती, सरकारी कर्मचारी, शिक्षक वगैरे जे मदत करतील त्यांची मदत घ्या. अशा कामांची एक यादीच करा. उदा. पाणी शुध्द ठेवणे, डबकी न होऊ देणे,संडासांचा प्रसार, मच्छरदाणीचा वापर, नखे कापणे, अन्नपदार्थ झाकून ठेवणे, स्वच्छता ठेवणे, लसटोचणी, बालकांचे आरोग्यतक्ते इ. करण्यासारखी अनेक कामे आहेत. शक्ती अजमावून एकेक हाती घ्या. हे काम तुमचे एकटयाचे नाही, इतरांची मदत घ्या किंवा त्यांना मदत करा.
• आरोग्यशिक्षणाचा प्रसार करा. शाळांमध्ये, शिक्षकांमध्ये यासाठी विशेष कार्यक्रम घ्यायला पाहिजे. प्रत्येक गटाच्या दृष्टीने काही ना काही विषय महत्त्वाचा असतो. दारू, धूम्रपान वगैरे विषय मोठयांच्या गटामध्ये घेतले पाहिजेत. वेळ आणि संधी मिळेल तेव्हा आरोग्यशिक्षण चालूच ठेवा. याची फळे मोजता येत नाहीत आणि लगेच दिसतही नाहीत पण नुसत्या औषधगोळयांपेक्षा हे काम महत्त्वाचे आहे. असे विषय शेकडो आहेत आणि पुस्तकात जागोजागी तुम्हांला ते दिसतीलच.
• स्थानिक साधनसामग्रीचा वापर करा. अशी औषधे घरी आणून तयार करून ठेवा. काही वनस्पती ठरावीक काळातच मिळतात. त्यांचा संग्रह करून ठेवा. लोकांनाही त्याची उपयुक्तता पटवून द्या. काही वनस्पती घरी लावता येतील. अशी एक यादी करा व प्रत्यक्ष वापर करा.

लेखक : डॉ. श्याम अष्टेकर

संदर्भ : आरोग्याविद्या