অসমীয়া   বাংলা   बोड़ो   डोगरी   ગુજરાતી   ಕನ್ನಡ   كأشُر   कोंकणी   संथाली   মনিপুরি   नेपाली   ଓରିୟା   ਪੰਜਾਬੀ   संस्कृत   தமிழ்  తెలుగు   ردو

कीटकनाशके, अन्न आणि आरोग्य

कीटकनाशके, अन्न आणि आरोग्य

सुरक्षित अन्न मिळणे हा प्रत्येक व्यक्तीचा मूलभूत अधिकार आहे, याची जाणीव भारतातील प्रत्येक शेतकर्‍याला, ग्राहकाला आणि सरकारला करून देण्यासाठी ‘इंडिया फॉर सेफ फूड’ ही चळवळ सुरू झाली. या चळवळीचे नेतृत्त्व ‘अलायन्स फॉर सस्टेनेबल अ‍ॅण्ड हॉलिस्टिक अ‍ॅग्रिकल्चर’ (ASHA) ही संस्था करते. कीटकनाशके, त्यांचा वापर, तसेच अन्न आणि मानवी आरोग्य इत्यादी घटकांशी संबंधित महत्त्वपूर्ण माहिती ‘इंडिया फॉर सेफ फूड’ने आपल्या संकेतस्थळावर प्रसिद्ध केली आहे. या माहितीचा संपादित भाग वनराईच्या वाचकांना उपलब्ध करून देत आहोत...

तुम्हाला माहीत आहे का?

  • शेतीत फवारण्यात आलेली किंवा वापरली गेलेली सुमारे 99.9 टक्के कीटकनाशके लक्ष्य असलेल्या कीटकांपर्यंत कधीच पोहोचत नाहीत. ती हवा, जमीन, पाणी, अन्न इत्यादींमध्ये मिसळून जातात.
  • भारतात शेकडो कीटकनाशकांची नोंद केंद्रीय कीटकनाशक मंडळ आणि नोंदणी समितीकडे झालेली आहे. (20 जानेवारी 2012 पर्यंत 234 कीटकनाशकांची नोंद झाली होती.)
  • सरकारकडून आणि स्वतंत्र एजन्सीजकडून करण्यात आलेल्या तपासणीनुसार बंदी घालण्यात आलेली आणि प्रतिबंधित करण्यात आलेली कित्येक कीटकनाशके बाजारात नियमितपणे आढळतात.
  • सरकारने संसदेत दिलेल्या माहितीप्रमाणे, इतर देशांमध्ये बंदी घालण्यात आलेली किमान 67 कीटकनाशके भारतात वापरली जातात.
  • कित्येक अभ्यासातून असे सिद्ध झाले आहे की, भारतीय लोकांच्या शरीरात दररोजचा आहार आणि विविध माध्यमातून मोठ्या प्रमाणात कीटकनाशके जातात.

तुम्ही काय करू शकता?

  • तुमच्या गच्चीत कितीही छोटी जागा असली, तरी सेंद्रिय पद्धतींचा वापर करून स्वतःसाठी भाजीपाला पिकवण्याचा प्रयत्न करा. अंगण, टेरेस इत्यादींमध्ये तुम्ही चांगल्या प्रकारे भाज्या पिकवू शकाल.
  • मंडईतून भाज्या आणल्यावर त्यांच्यावर फवारण्यात आलेल्या कीटकनाशकांचा अंश त्यांच्या बाह्य भागांवर राहू नये याची खात्री करून घेण्यासाठी त्या स्वच्छ धुवून घ्याव्यात. सातत्याने पद्धतशीरपणे फवारली गेलेली कीटकनाशके अशा प्रकारे नष्ट होत नाहीत. फळे आणि भाज्यांवरचे अशा विषांचे अंश कमी करण्यासाठी भाज्यांच्या आणि फळांच्या साली काढून टाकणे हा एक चांगला उपाय आहे.
  • सेंद्रिय अन्न विकत घेेणे, हा कीटकनाशकांचे सेवन टाळण्याचा आणखी एक चांगला पर्याय आहे. सेंद्रिय अन्नधान्ये ही रासायनिक कीटकनाशके आणि खते यांचा वापर न करता वाढवलेली असतात.

घरगुती कीटकनाशके

कित्येक जण घरगुती कीटकनाशकांकडे सौम्य प्रकारचे विषारी पदार्थ म्हणून पाहतात. घरगुती कीटकनाशकांचा योग्य प्रकारे वापर केला गेला नाही, तर मानवी आरोग्याला धोका पोहोचू शकतो. घरातील कीटकांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी नोंदणी समितीने (भारतातील नियामक मंडळांपैकी एक मंडळ) 39 कीटकनाशकांना मान्यता दिली आहे. झुरळे, डास, मुंग्या इत्यादी कीटकांसाठी वापरल्या जाणार्‍या कीटकनाशकांचा त्यांमध्ये समावेश होतो. या कीटकनाशकांपैकी काहींना फवारणी पदार्थांच्या स्वरूपात, तर काहींना जेल, कॉईल्स, द्रव फवारणी पदार्थ, मॅट्स, बेट्स, खडू, धूर निर्माण करणारे पदार्थ इत्यादींच्या स्वरूपात मान्यता दिली गेली आहे.

साठवलेल्या धान्यांचे कीटकांपासून रक्षण करण्यासाठी 6 कीटकनाशकांना मान्यता देण्यात आली आहे. सार्वजनिक आरोग्य कार्यक्रमाअंतर्गत डासांवर नियंत्रण राखण्यासाठी 14 कीटकनाशकांना मान्यता दिली गेली आहे. जर कीटकनाशकांचा वापर न करता अगदी संपूर्णपणे सेंद्रिय पद्धतीने शेती केली गेली तरीही घरांमध्ये, बागांमध्ये, इमारतींमध्ये केल्या जाणार्‍या रसायनांच्या वापरामुळे आपण विषारी रसायनांच्या संपर्कात येत राहू. घरात वापरल्या जाणार्‍या कीटकनाशकांमुळे लहान मुले आजारी पडण्याचे प्रमाण जास्त आहे.

घरगुती किटकनाशकांना पर्याय

घरगुती कीटकांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कीटकनाशकांचा वापर टाळा. कीटकनाशकांना कित्येक पर्याय उपलब्ध आहेत. ते खालीलप्रमाणे-

  • उंदरांसाठी पिंजरा लावणेे, सापळा रचणे, असे उपाय करावेत.
  • डासांसाठी मच्छरदाण्या वापराव्यात किंवा कडुलिंबाच्या उत्पादनांवर आधारित कोणत्याही उत्पादनाचा वापर करावा.
  • मुंग्यांवर नियंत्रण राखण्यासाठी हळद, राख यांचा वापरही केला जाऊ शकतो.

या प्रकारे रासायनिक विषारी पदार्थांशिवाय विविध कीटकांचा बंदोबस्त करणे सहज शक्य आहे.

 

स्त्रोत: वनराई

अंतिम सुधारित : 7/22/2020



© C–DAC.All content appearing on the vikaspedia portal is through collaborative effort of vikaspedia and its partners.We encourage you to use and share the content in a respectful and fair manner. Please leave all source links intact and adhere to applicable copyright and intellectual property guidelines and laws.
English to Hindi Transliterate