कपाळफोडी
कपाळफोडी
कपाळफोडी
(तेजोबती; हिं. कानफुटी; गु. कारोलिओ; क. मणिजुब्बळी; सं. कर्णस्फोट; इं. बलून व्हाइन, ब्‍लिस्टर क्रीपर; लॅ. कार्डिओस्पर्ममहेलिकॅकॅबम; कुल-सॅपिंडेसी). या वर्षायू (एक वर्ष जगणाऱ्या) किंवा बहुवर्षायू (अनेक वर्षे जगणाऱ्या) आरोही (वर चढणाऱ्या) ⇨ ओषधीचा प्रसार बहुतेक सर्वउष्ण देशांत असूनकपाळफोडी : (१) फुलासह फांदी, (२) फूल (पुष्पमुकुट काढल्यावर), (३) फळ कपाळफोडी : (१) फुलासह फांदी, (२) फूल (पुष्पमुकुट काढल्यावर), (३) फळ भारतात (मैदानी प्रदेश व महाराष्ट्रात सर्वत्र) कुंपणातून ती सामान्यपणे आढळते.
पाने एकांतरित(एकाआड एक), संयुक्त, त्रिदली, टोकाचे दल त्रिदलकी, क्वचित सर्वच द्विगुणत्रिदली [ पान]; फुले पांढरी;लहान, चतुर्भागी असून चवरीसारख्या वल्लरीवर सप्टेंबर-डिसेंबरमध्ये येतात; त्याखाली दोन गुंडाळणारी प्रताने(तनावे) असतात; फुलांची संरचना व इतर शारीरिक लक्षणे ð सॅपिंडेसी कुलात वर्णिल्याप्रमाणे. फळ (बोंड) त्रिधारी, फुग्यासारखे; बी गोल व काळे आणि अध्यावरण पांढरे; झाडात सॅपोनीन (साबणासारखा फेस देणारे संयुग) असते.
संधिवात व ताठरलेल्या गात्रांवर ही वनस्पती गुणकारी; मूळ मूत्रल (लघवी साफ करणारे), सारक, स्वेदोत्पादक (घाम आणणारे), चर्मरक्तकर (चामडी लाल करणारे), आर्तवजनक (मासिक पाळी सुरू करणारे), कटिवातावर उपयुक्त; पानांचा रस कानदुखीवर चांगला असतो.
कपाळफोडी : (१) फुलासह फांदी, (२) फूल (पुष्पमुकुट काढल्यावर), (३) फळ
लेखक: ज. वि.जमदाडे
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 10/7/2020
कानफुटी ही वेलवर्गीय वनस्पती असून, पावसाळ्यात मोठ्...
