कांकरा

कांकरा

(कांकरलॅ. ब्रुगैरा कॉंजुगेटा; कुलऱ्हायझोफोरेसी). हा सदापर्णी, ९-१२ मी. उंचीचा लहान वृक्ष समुद्रकाठच्या खाऱ्या दलदलीत वाढतो  [→ वनश्री (कच्छ वनश्री)]. यांचा प्रसार महाराष्ट्रात मुंबई, रत्नागिरी व इतरत्र पश्चिम किनाऱ्यावर, शिवाय उष्ण कटिबंधातील आशिया, ऑस्ट्रेलिया, आफ्रिका, पॅसिफिक प्रदेश इ. ठिकाणी आहे.

फांद्यांवर गळलेल्या पानांचे व उपपर्णाचे वण; पाने वरुन गडद हिरवी व खालून फिकी, दीर्घवृत्ताकृती व संमुख (समोरासमोर); मध्य शीर उठावदार; फुले एकाकी, कक्षास्थ (बगलेत), पिवळट शेंदरी असून डिसेंबर-फेब्रुवारीत येतात. संवर्त पाकळयांपेक्षा मोठा; किंजपुट अधस्थ. फळ शेंदरी असून त्यावरचा संवर्त पुढे गळून पडतो [→ फूल] . फळातील बीजातून बाहेर वाढलेला मुळाचा भाग (अपत्यजनन) सु.३० सेंमी. लांब व साधारणतः कोनीय असतो.

या झाडाच्या सालीतील टॅनिनामुळे आणि त्याच्या लाकडामुळे याचा महत्व आहे. साधारणतः ६२-७२% टॅनीन असलेल्या अर्काने कातडयांना टणकपणा व लालसर अथवा शेंदरी रंग चढतो; पानेही तशीच, अर्क न काढता, वापरल्यास कातडे मऊ व बालमृगाच्या रंगासारखे बनते. या झाडाचे लाकूड फिकट पिंगट, टिकाऊ आणि कठीण असून घरबांधणीत व जळणास उपयोगी पडते. इंडोनेशियात एका मत्स्ययुक्त खाद्यपदार्थात स्वादाकरिता सालीचा वापर करतात.

लेखक: भो. सुं. नवलकर

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश