कांडवेल

कांडवेल

या प्रतानारोहीचा (तनाव्याच्या मदतीने चढणाऱ्या वनस्पतीचा) प्रसार भारतातील उष्ण व रुक्ष भागांत सर्वत्र आहे, शिवाय जावा, पू.आफ्रिका, मलाया व श्रीलंगा येथेही ती आढळते. जुन्या खोडाचा पाने नसतात. कोवळा भग चतुष्कोणी, सपक्ष, हिरवाचार, पेऱ्याजवळ संकुचित, मांसल व गुळगुळीत असतो.

प्रतान पर्णसंमुख (पानाच्या समोर) जाउ व लांब असते. पाणी जाड, रुंदट, अंडाकृती किंवा वृक्काकृती (मूत्रपिंडाकृती), कधी तीन ते सात खंड सलेली, सूक्ष्मदंतुर व गुळगुळीत असतात. फुले लहान चवरीसारख्या शाखित वल्लरीवर जुलैमध्ये येतात.

फुलाची सामान्य संरचना ⇨व्हायटेसी कुलात वर्णिल्याप्रमाणे, मृदुफळ गोलसर, पिकल्यावर लाल व एकबीजी असते. पाने व कोवळे प्ररोह (कोंब) दीपक (भूक वाढविणारे) व आरोग्य पुनःस्थापक असून त्यांचे चूर्ण पचनाच्या तक्रारींवर देतात. खोडाचा रस स्कर्व्हीनाशक (क जीवनसत्वाच्या कमतरतेमुळे निर्माण होणारा विकास नाहीसा करणारा) व अनियमित आर्तवावर (मासिक पाळीवर) गुणकारी आहे.

अस्थिभंगावर रस पोटात देतात व बाहेरुन लेप लावतात. दम्यावर त्याचे चाटण करुन देतात. खोड आणि मुळांपासून वाख काढतात. कोवळे रसाळ खोड आमटीत घालतात. ही वेल मांडवावर चढवली असता अनेक लांबचलांब लोंबती मुळे फुटतात.

लेखक: ज. वि. जमदाडे

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश