कॅपॅरिडेसी

कॅपॅरिडेसी

(वरुण कुल). आवृत्तबीज (बंदिस्त बीज असलेल्या) वनस्पतींपैकी (द्विदलिकित वर्गातील) ऱ्‍हीडेलीझ या गणात या कुलाचा अंतर्भाव होतो यात सु. ४५ वंश व ७०० जाती असून त्या उष्ण, उपोष्ण व समशीतोष्ण कटिबंधांत आढळतात. या वनस्पती ओषधी [ओषधी], लहानमोठी क्षुपे (झुडपे), काही वेली व वृक्ष आहेत.

पाने साधी किंवा संयुक्त, हस्ताकृती, सोपपर्ण (उपपर्णासह) किंवा अनुपपर्ण (उपपर्णे नसलेली); कधी उपपर्णांचे काट्यांत रुपांतर होते.

काही जाती रूक्ष जागी वाढणाऱ्या असून पर्णहीन असतात नेपटी], तर काहीत दृढसूत्रे (लांबट, बारीक व भित्ती जाड असलेल्या पेशींनी तयार झालेले परिकाष्ठातील धागे] किंवा घन कोशिका (रुंदीपेक्षा फारशा लांब नसलेल्या, लिग्निनयुक्त जाड भित्तीच्या पेशी] असतात. फुले बहुधा अरसमात्र, द्विलिंगी, चतुर्भागी, अवकिंज आणि मंडलित पुष्पदलांची असून एकेकटी किंवा अकुंठित फुलोऱ्यात येतात.

क्वचित प्रदले नसतात केसरदले काहींत अनेक [→ वागाटी]; किंजमंडलाखाली व केसरदलांच्यावर अक्षाचा लांबट भाग (किंजधर) अनेकदा आढळतो [काबरा]; किंजदले दोन, जुळलेली; किंजपुट ऊर्ध्वस्थ व त्यातील एकच कप्प्यात अनेक बीजके तटलग्न असतात ( फूल). फळ विविध प्रकारचे, शुष्क किंवा मांसल; बी बहुधा मूत्रपिंडाकृती व पुष्क (वाढणाऱ्या गर्भाचे पोषण करणारा अन्नद्रव्ययुक्त भाग) फार थोडे.

कुसिफेरी पॅपॅव्हरेसीव फ्यूमॅरिएसी या त्याच गणातील इतर कुलांशी या कुलाचे जवळचे नाते आहे. नेपटीतरटी, काबरा, तिळवण व वायवर्णा ही औषधी आहेत; गोविंदफळ, तरटी, वागाटी इ. खाद्य आहेत.

लेखक: ब. ग. घवघवे

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश