कॉन्व्हॉल्व्ह्युलेसी

कॉन्व्हॉल्व्ह्युलेसी

(हरिणपदी कुल). फुलझाडांपैकी (आवृतबीज, द्विदलिकित) सोलॅनेलीझ या गणातील हे एक कुल असून सु. ५० वंश व १,१०० जाती यात समाविष्ट आहेत. त्यांचा प्रसार जगातील उष्ण व समशीतोष्ण भागांत आहे. एक दोन अपवाद (उदा., क्रेसा वंश) सोडल्यास बहुधा सर्वच वेली आहेत;

त्यांना दुधी चीक असतो. पाने साधी, एकाआड एक; फुले द्विलिंगी, नियमित, बहुधा मोठी, आकर्षक, कधी छदमंडलित व कीटक परागित (कीटकांद्वारे परागसिंचन झालेली). संदले पाच, बहुधा सुटी व सतत राहणारी; पुष्पमुकुट पाच सलग पाकळ्यांचा व घंटाकृती किंवा नसराळ्यासारखा, पुष्पदलसंबंध परिवलित; केसरदले पाकळ्यांवर आधारलेली व पाच, किंजदले दोन, जुळलेली;, किंजपुट ऊर्ध्वस्थ बहुधा दोन कप्प्यांचा, वलयाकृती बिंबाने वेढलेला; बीजके एक ते चार, अधोमुखी [ →फूल]; फळ मृदू अथवा शुष्क (बोंड), बिया क्वचित केसाळ व अपुष्क (वाढणाऱ्या बीजाला पोषणद्रव्ये पुरविणारा पेशीसमूह नसलेल्या).

बोरॅनिजेसी, सोलॅनेसी इ. कुलांशी या कुलाचे साम्य व आप्तभाव आहे. याला ‘गंधवेलादि कुल’ असेही म्हणतात. गारवेल, कामलता, समुद्रशोक, निळवेल या शोभेकरिता; रताळे, भुईकोहळा, नावळी इ. खाण्याकरिता; निशोत्तर, उंदीरकानी, मर्यादवेल इ. औषधाकरिता वापरतात. अमरवेल उपद्रवकारक असते.

लेखक: केळकर, शकुंतला

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश