चांदकुडा
चांदकुडा
चांदकुडा
(चांदला, करवत, जासुंद; हीं चांदकुडा, क अजनपत्ती; सं. वल्कल; इं. सॅक ट्री, उपास ट्री; लॅ.अँटिॲरिस टॉक्सिकॅरिया; कुल-मोरेसी). हा भव्य, ७०-८० मी. उंच व नऊ मी. घेराचा महान वृक्ष ब्रह्मदेश, श्रीलंका, इंडोनेशिया (जावा), मलेशिया आणि भारत (कोकण, कारवार, खंडाळा, प. द्वीपकल्प) या देशांतील सदापर्णी जंगलात सापडतो. खोडाला बुंध्याजवळ अनेक आधारमुळे असतात. साल गर्द करडी, कठीण व गुळगुळीत असते. पाने साधी, एकाआड एक, मोठी, खरबरीत, लंबगोलाकृती व लांबट टोकाची असतात. फुले एकलिंगी असून सप्टेंबर-ऑक्टोबरात एकाच झाडावर येतात. पु-पुष्पे कक्षास्थ (पानांच्या बगलेत), सवृंत, पुष्पासनावर गर्दीने उगवलेली व स्त्री-पुष्पे एकाकी व छदमंडालाने वेढलेली असतात.
पुंपुष्पात चार संदले व तीन ते आठ केसरदले आणि स्त्री-पुष्पात दोन किंजले असतात [→ फूल]. मृदुफळे लाल, मखमली सालीची, मांसल, एकबीजी, लहान (१.२ - १.८ सेंमी.) व कुंभाकृती असतात; इतर सामान्य लक्षणे ⇨मोरेसी कुलात (अथवा वट कुलात) दिल्याप्रमाणे सालीपासून जाड धाग्याचे कापड, पोती आणि दोऱ्या बनवितात.
या झाडाचा ⇨ चीक अत्यंत विषारी असून बाणांच्या टोकांस लावतात. लाकूड व हस्तिदंत घासून गुळगुळीत करण्यासाठी पाने वापरतात. बिया कडू व ज्वरनाशक असून आमातिसारावर उपयुक्त असतात. सालीतील धागा कागद-निर्मितीत उपयुक्त आहे.
लेखक: ज्ञानसागर, वि.रा.
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 10/7/2020
