(गोक्षुर-गोखरू कुल). फुलझाडांपैकी (आवृतबीज, द्विदलिकित) ह्या वनस्पति-कुलाचा समावेश ⇨जिरॅनिएलीझमध्ये (भांड गणात) केला असून याशिवाय त्या गणात आणखी सहा-सात कुले अंतर्भुत आहेत. या कुलातील बहुसंख्य वनस्पती ओषधीय [⟶ ओषधि], क्षुपे (झुडपे) व वृक्ष असून उष्ण व उपोष्ण कटिबंधांत त्यांचे सु. सतरा वंश व शंभर जाती आढळतात.
पाने बहुधा समोरासमोर, क्वचित एकाआड एक, उपपर्णयुक्त, संयुक्त, द्वि-किंवा त्रि-दलिक (२-३ दलांची) किंवा पिच्छकल्प (पिसासारखी) असतात. उपपर्णे जुळी, सतत राहणारी व कधी काटेरी असतात; फुले द्विलिंगी, पांढरी, पिवळी, लाल किंवा क्वचित निळी असतात; पाकळ्या सुट्या, चार ते पाच किंवा क्वचित नसतात; त्याखालची पुष्पदले (संदले) तितकीच, सुटी, क्वचित तळाशी जुळलेली; केसरदले चार ते पाच किंवा पाकळ्यांच्या दुप्पट वा तिप्पट, त्यांच्यासमोर व त्यांना चिकटलेली (अपिप्रदललग्न) असतात. परागकोश विलोल (सहजच हलणारे); किंजपुट क्वचित किंजल्कावर, कोनीय किंवा सपक्ष, चार ते पाच कप्प्यांचा असतो [⟶ फूल].
बीजके बहुधा दोन, क्वचित एक; फळ विविध प्रकारचे (मृदुफळ नसते), कधी दोन ते दहा खंडांत विभागणारे किंवा बोंडासारखे वा न तडकणारे व काटेरी असते. प्रत्येक कप्प्यात एक अथवा दोन बीजे, क्वचित अधिक. ⇨गोखरू (सराटा), हरमल, लिग्नम व्हिटी, धमासा इ. उपयुक्त वनस्पती याच कुलात येतात. महाराष्ट्रात याचे सु. आठ वंश व दहा जाती आढळतात.
लेखक: चौगले, द. सी.
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 4/19/2020