ट्रंपेट वृक्ष

ट्रंपेट वृक्ष

(म. तुतारी वृक्ष; लॅ. सेक्रोपिया पेल्टॅटा कुलमोरेसी). सुमारे १५ मी. उंच व जलद वाढणारा हा वृक्ष अमेरिकेत उष्ण भागात व वेस्ट इंडीजमध्ये आहे. खोड बारीक, कमकुवत व शेंड्याला पसरट माथा असतो.

फांद्या खाली वाकलेल्या असून ह्यांत दुधी चीक असतो. पाने एकाआड एक, छत्राकृती, ५–१० खंडित आणि त्यांचा व्यास ३० सेंमी. असतो; खंड लांबट, अंडाकृती व बोथट असतात. देठाच्या तळाशी मांसल वृद्धी असते. पाकळ्या नसलेली बारीक फुले गोलसर किंवा लांबट झुबक्यात येतात; त्यांमध्ये चवरीसारखे फुलोरे असतात. फळे एकबीजी, लहान, कपालीसारखी (कवचयुक्त) असतात [→ मोरेसी]. याच्या पोकळ खोडापासून औपे इंडियन लोक वाद्ये बनवितात.

खोडात व फांद्यांत मुंग्या कायम राहतात आणि पाने खाण्यास आलेल्या इतर मुंग्यांना हाकून देऊन झाडाचे संरक्षण करतात; याबद्दल त्यांना झाडाकडून पानांवरच्या मांसल वृद्धींचा अन्न पुरवठा होतो; हे पारस्परिक ⇨सहजीवनाचे उदाहरण आहे. याच्या हलक्या लाकडाचा उपयोग तरंडाकरिता (तरंगण्याकरिता) करतात. अंतर्सालीपासून जाडेभरडे धागे मिळतात व पानांचा घासण्यास उपयोग करतात. ब्राझीलमध्ये कागदाच्या लगद्याकरिता याचे सच्छिद्र लाकूड वापरतात. मेक्सिकोत चामखीळ घालविण्यास या वनस्पतीचा रस लावतात. खोडाचा पन्हळासारखा उपयोग करतात.

लेखक: जमदाडे, ज. वि.

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश