निवळी
निवळी
निवळी
(हिं. निर्मळी; क. चिल्ली गिड; पंकच्छिद्र, अंबुप्रसादनम्; इं. क्लिअरिंग नट ट्री; लॅ. स्ट्रिक्‌नॉस पोटॅटोरम; कुल-लोगॅनिएसी). ९–१२ मी. उंचीच्या व एक मी. घेर असलेल्या ह्या मध्यम आकाराच्या पानझडी वृक्षाचा प्रसार भारतात सर्वत्र रुक्ष जंगलात व ब्रम्हदेशात आहे. साल काळी, जाड, भेवाळ व खवलेदार असून पाने साधी, लहान देठाची, दीर्घवृत्ताकृती (लंबगोल), गुळगुळीत व चकचकीत असतात. फुले पाढंरी, सुगंधी व घंटाकृती असून एप्रिल-मेमध्ये पानांच्या बगलेत वल्लरीवर [→ पुष्पबंध] येतात. मृदुफळ गोलसर, लहान व काळे; बिया एक ते दोन, पिवळ्या, गोल व केसाळ असतात. इतर शारीरिक लक्षणे ⇨ ॲगॅनिएसी कुलात (कुचला कुलात) दिल्याप्रमाणे असतात.
फळे खाद्य. बी डोळ्यांच्या विकारात मध व कापूर यांत उगाळून लावतात. जुनाट अतिसारावर बी ताकात उगाळून पोटात देतात. बी विषारी नसून वांतिकारक असते. दुधाबरोबर बियांचे चूर्ण परमा व मूत्र विकारांवर देतात; गढूळ पाणी निवळण्यास यांची पूड वापरतात. याचे लाकूड कठीण व टिकाऊ असून उघड्या ठिकाणी पिवळे होत जाते; ते घरबांधणी, नांगर, बैलगाड्या, सर्पण इत्यादींकरिता उपयोगात आहे.
लेखक- जमदाडे, ज. वि.
स्त्रोत - मराठी विश्कोश
अंतिम सुधारित : 10/7/2020
