पिंपळाचे लाकूड निकृष्ट प्रकाराचे असून त्यचा उपयोग खाकी, जू, आगपेट्या पळ्या, पाळी (उथळ पसरट भांडी) इ. बनविण्याकरिता होतो; जळणासही वापरतात; टॅनिनामुळे साल कातडी कमविण्यास व रंगविण्यास उपयुक्त असते. सालीतील धाग्यांच्या दोर्या बनवितात. तुरटी व पिपळाची मुळे यांचा सुती कापड किंवा धागा रंगविण्यासाठी करतात. पांढर्या चिकापासून पकडण्याचा गोंद बनवितात. साल स्तभंक (आकुंचन करणारी) असून प्रमेहावर (परम्यावप) देतात. फळ सारक; बी शीतक (थंडावा देणारी) व आरोग्यप्रद; पाने व कोवळा पाला (प्ररोह) रेचक (पोट साफ करणारा); सालीचा फांट [⟶ औषधिकल्प] खरूज-खवडे यांवर पोटात देतात; श्रीलंकेत सालीचा रस दातदुखीवर ल हिरड्यांच्या मजबुतीकरिता गुळण्या करण्यास वापरतात. कोवळ्या फांद्या दुधात उकळून साखर घालून व गाळून ते पेय म्हणून घेतात; ते थंड व पौष्टिक असते.
(पारसा पिंपळ, भेंड, भेंडी वृक्ष; हिं. पारस पिपल, परसिपू; सं. परिश; गु. पारस भिंडी; क. भंगरळी, बुगरी; इं.पोर्शिया ट्री, ट्यूलिप ट्री; लॅ. थेस्पेशिया पॉपल्निया; कुल-माल्व्हेसी). हा मध्यम आकारमानाचा सदापर्णी व जसद वाढणारा वृक्ष मूळचा आफ्रिका व आशिया येथिल उष्ण प्रदेशातील व पॅसिफिक बेटांतील असून भारतात समुद्रकिनारी (कोकण व बंगाल), ब्रह्मदेश व अंदमान बेटे येथे आढळतो. ग्रीक भेषेत थेस्पेशिया (वंशवाचक लॅटिन नाव) याचा अर्थ ‘ईश्वरी’ असा असून ते नाव देण्याचे कारण प्रसिध्द इंग्लिश समन्वेशक कॅप्टन जेम्त कुक यांनी हे झाड प्रथम ताहितीमध्ये देवळांच्या आसपास पाहिले होते.. पॉपल्निया (जातिवाचक लॅटिन नाव) हे त्या झाडाच्या ‘यूरोपीयन पॉप्लर’ च्या पानाच्या साम्यावरून दिले आहे. वानीर (पाळसा पिंपळ) यानावाने बृहत्संहितेतील वृक्षायुर्वेद अध्यायात या वृक्षाचा उल्लेख आलेला असून तो पाणथळ देशातील असल्याचे म्हटले आहे. हा वृक्ष ⇨माल्व्हेसी कुलातील (भेंडी कुलातील) एक फुलझाड असल्याने त्यची बहुतेक शारीरिक लक्षणे त्या कुलात वर्णल्याप्रमाणे आहेत. साल करडी असून जवळजवळ असलेल्या फांद्यांमुळे या वृक्षाला छत्रीसारखा आकार येतो. पाने साधी, एकाआड एक, अखंड, जाड, ह्यदयाकृती व प्रकुंचित; फुले मोठी, ७-९ सेंमी. व्यासाची, कक्षास्थ (पानाच्या बगलेत येणारी), आकर्षक व गर्द पिवळी असून तळाशी जांभळट असतात; हाच रंग पुढे विटेसारखा लाल होतो. संवर्त पेल्यासारखा व पाकळ्या टोकांशी काहीशा विभागलेल्या असून केसरदलांचा दांडा लालसर-जांभळट असतो व त्यातून किंजल्काच्या पाच शाखा डोकवतात [⟶फूल]. फळ (बोंड) गोलसर सु.४ सेंमी. व्यासाचे, कठीण व बसकट पेल्यात आधारलेले असून प्रथम हिरवे, नंतर पिंगट व शेवटी काळे दिसते; ५-१५ लांबट गोल बिया फळ तडकल्यावर बाहेर पडतात. फेब्रुवारीच्या सुमारास पाने पिवळी होऊन गळू लागतात; फुले साधारण वर्षभऱ येतात, पण थंडीत विशेष बहार असतो.
परोशा पिंपळाचे लाकूड कठीण असून पाण्याने खराब होत नाही. गाड्यांची चाके, खोकी, पडाव व होड्या यांस ते उपयुक्त असते. सालीतील धागे बळकट असून दोर्या करण्यास व पिशव्या विणण्यास चांगले असतात. सालीतील टॅनीन व लाल रंगही उपयुक्त असतो. पाने, मुळे व फळे यांचा लेप चर्मरोगावर लावण्यास चांगला असतो. साल स्तंभक असून अतिसारावर उपयुक्त; मूळ शक्तिवर्धक असते.रानभेंडी
(लॅ. थेस्पेशिया मॅक्रोफायला). हे झुडूप पारोशा पिंपळाच्या वंशातील असून आफ्रिकेतील उष्ण प्रदेशात, जावात व भारतात (कर्नाटक, सह्याद्री व कोकण) आढळते. याची उंची सु. एक मी. पर्यत असते. पाने मोठी, त्रिखंडी असून खालच्या बाजूस काळ्या प्रपिंडाचे (ग्रंथींचे) ठिपके असतात. फुले पिवळी असून प्रत्याकास पाच छिदे असतात व ती ऑगस्ट ते ऑक्टोबरात येतात.पाकळ्यांववर किरमिजी ठिपके असतात. बोंडे लहान व टोकदार असून ती तडकल्यावर ४-५ शकले होतात. लहान फांद्यांपासून चांगला धागा निघतो व तो मोळ्या बांधण्यासाठी वापरतात. पाने जनावरांना खाऊ घालतात.जोशी, गो. वि.
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 10/7/2020
बसरी : ( धेड उंबर, पिपळी, पाकरी, लेंडवा; हिं. कह...
डॉर्स्टेनिया : (कुल-मोरेसी). फुलझाडांपैकी (द्विदलि...