मोरवेल : (१) फुलोऱ्यासह फांदी, (२) फूल, (३) घोसफळ, (४) कृत्स्नफळ, (५) बी.
मोरवेल : (इं. व्हर्जिन्स बॉवर; लॅ. क्लेमॅटिस गौरियाना; कुल-रॅनन्क्युलेसी).फुलझाडांपैकी वनस्पति, आवृतबीज उपविभाग. ही जाडजूड आणि मोठी वेल महालता श्रीलंका, जावा, फिलिपीन्स आणि भारतात (प. हिमालय, पंजाब टेकड्या, सह्याद्री घाट, कोकण इ.) आढळते. मोरवेलीच्या क्लेमॅटिस या प्रजातीमध्ये एकूण सु. २५० जाती असून त्यांपैकी २५ भारतात व महाराष्ट्रात ५–६ जाती आढळतात. मोरवेलीचे खोड पिंगट असून त्यावर उभ्या खोल रेषा असतात. कोवळ्या भागांवर लव असते. पाने एकदा, दोनदा किंवा तीनदा विभागून पिसासारखी व संयुक्त बनतात; दले आयात-अंडाकृती, २·५–१२·५ X १·१–३·८ सेमी. असून त्यांची किनार अखंड किंवा दातेरी असते.
देठ लांब तणाव्याप्रमाणे आधाराभोवती गुंडाळून कठीण बनतो व वेल चढण्यास मदत होते; दलातील शिरा आणि उपशिरा यांचे जाळे उठून दिसते. या वेलीला ऑक्टोबर ते नोव्हेंबरात अनेक शाखायुक्त फुलोरे परिमंजऱ्या; पुष्पबंध येतात व त्यांवर १·२५ सेमी. व्यासाची, लहान, पिवळट किंवा हिरवट पांढरी फुले येतात. फुलास पाकळ्या नसतात; पाकळ्यांखालची पुष्पदले ४ असून ती आतून आणि बाहेरून लवदार असतात. केसरदले अनेक व सुटी; किंजदले (स्त्री-केसर) अनेक, सुटी व केसाळ असतात फूल.
अनेक लहान स्वतंत्र कृत्स्न फळांचे (एक बीजी शुष्क फळांचे) घोसफळ बनते फळ; फळे तपकिरी, अंडाकृती, केसाळ असून प्रत्येकावर कायम राहिलेल्या किंजलाची केसाळ व नाजूक शेपटी असते आणि फळात एकच बीज असते. या वनस्पतीची इतर सामान्य शारीरिक लक्षणे रॅमन्क्युलेसीत (मोरवेल कुलात) वर्णन केल्याप्रमाणे असतात.
क्लेमॅटिस प्रजातीतील क्ले. ट्रायलोबा (रानजाई) आणि क्ले. स्मायलॅसिफोलिया (मोरवेल) या महाराष्ट्रात आढळणाऱ्या, तसेच क्ले. पॅनिंक्युलॅटा, क्ले. मोंटॅना आल्बा व क्ले. जॅकमॅनी या जातीही महत्त्वाच्या आहेत.
संदर्भ : C. S. I. R. The Wealth of India, Raw Materials , Vol. II, New Delhi, 1950. Pal , B.P. Beautiful Climbers of India, New Delhi, 1960.
लेखक - प्र. भ. वैद्य / शं. आ. परांडेकर
स्त्रोत - मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 10/7/2020
आर्कीयन म्हणजे प्राचीन किंवा आर्ष.
याचे मूलस्थान भारताचा ईशान्य भाग आहे. चीन आणि जपान...
खसखस व अफूकरिता करतात.
फुलझाडांच्या ह्या वंशाचा समावेश कंपॉझिटी कुलात केल...