অসমীয়া   বাংলা   बोड़ो   डोगरी   ગુજરાતી   ಕನ್ನಡ   كأشُر   कोंकणी   संथाली   মনিপুরি   नेपाली   ଓରିୟା   ਪੰਜਾਬੀ   संस्कृत   தமிழ்  తెలుగు   ردو

रुदंती

रुदंती

(खडींचा वेल, रान हरभरा, लोणा; हिं. लाना, रुद्रवंती; गु. ऊन, पलियो लाणो; क. अडिवे कड्‌ले, नोणसुत्तक; सं. अमृतस्रवा, स्त्रवा, रुदंती; लॅ. केसा केटिका; कुल-कॉन्व्हॉल्व्हूलेसी). फुलझाडांपैकी [⟶ वनस्पति, आवतबीज उपविभाग] सु. १५ ते ३० सेंमी. उंच व सरळ वाढणारे एक लहान झुडूप. याच्या केसा या प्रजातीत एकूण पाच जाती असून त्यांचा प्रसार उष्ण व उपोष्ण कटिबंधात आहे व त्या सर्व ⇨ओषधी (लहान रोपटी) व ⇨क्षुपे (झुडपे) आहेत. भारतात फक्त एकच जाती (रुंदीत) आहे. रूदंतीचा प्रसार भारतात सर्वत्र असून महाराष्ट्रात थंडीच्या मोसमात पिकाऊ जमिनीत, विशेषतः ओलसर जमिनीत, ती सर्रास आढळते. शिवाय श्रीलंका, पाकिस्तान व इतर सर्व उष्ण प्रदेशांत ही सापडते. या झुडपाच्या बारीक खोडावर अनेक फांद्या असतात; शिवाय ते फार केसाळ असते.

पाने असंख्य, फार लहान (३−६×१·५−२·५ मिमी.), फार लहान देठाची, केसाळ, अंडाकृती व अकाआड एक असतात. फुले सच्छद (तळाशी लहान उपांगे असलेली), पांढरी किंवा गुलाबी असून त्याचे झुबके शेंड्याजवळच्या पानांच्या बगलेत नोव्हेंबर ते जानेवारीत येतात. फुलांत ५ संदले प्रत्येक ३ मिमी. लांब व केसाळ, ५ प्रदेल (पाकळ्या) ५ मिमी. लांब व अर्धवट विभागलेली, ५ केसरदले आणि २ ऊर्ध्वस्थ किंजदले असतात. फुलांचा आकार नाळक्यासारख्या असून किंजपुटात दोन कप्पे व प्रत्येकात दोन बीजके असतात [⟶ फूल]. फळ (बोंड) ४-५ मिमी. लांब, लंबगोल, टोकदार व टोकास लवकर असून त्यात बहुधा एकच बी असते. इतर सामान्य शारीरिक लक्षणे ⇨कॉन्व्हॉल्व्ह्यूलेसी (हरिणपदी) कुलात वर्णन केल्याप्रमाणे असतात. रु दंती आरोग्यपुनःस्थापक, शक्तिवर्धक, दीपक (भूक वाढविणारी), कफोत्सारक (कफ काढून टाकणारी), पित्तप्रकोपरोधक असते. हिची चव आंबट व न आवडणारी असते. प. आफ्रिकत ती औषधात वापरतात. ती उष्ण, रक्तवर्धक, तिखट, कडू व कृमिघ्न असते. वनस्पतीचे चूर्ण करून त्यात तूप व मध घालून महिनाभर घेतल्यास मनुष्य रोगमुक्त व सशक्त होतो, असेही वर्णन आढळते.

 

 

संदर्भ : 1. Kirtikar, K. R.: Basu, B. D. Indian Medicinal Plants Vol. III, New Delhi, 1975.

२. देसाई, वा. गो. ओषधीसंग्रह, मुंबई, १९७५.

३. पदे, शं. दा. वनौषधी गुणादर्श, मुंबई, १९७३.

लेखक -जमदाडे ज. वि. / परांडेकर शं. आ.

स्त्रोत -मराठी विश्वकोश

अंतिम सुधारित : 10/7/2020



© C–DAC.All content appearing on the vikaspedia portal is through collaborative effort of vikaspedia and its partners.We encourage you to use and share the content in a respectful and fair manner. Please leave all source links intact and adhere to applicable copyright and intellectual property guidelines and laws.
English to Hindi Transliterate