कीडनाशकांमुळे ‘बंबल बी’च्या खाद्यसवयींवर होतो परिणाम

नियोनिकोटीनॉईड कीडनाशकांचा बंबल बी या मधमाश्यांवर होणाऱ्या परिणामांचा नेमका अभ्यास कॅनडा येथील गुयेल्फ विद्यापीठ व लंडन येथील इंपीरिअल कॉलेजमधील संशोधकांनी संयुक्तरीत्या केला आहे. कामकरी माश्यांच्या मध आणि पराग मिळविण्याच्या प्रक्रियेवरच परिणाम होत असल्याचे स्पष्ट झाले आहे. हे संशोधन ब्रिटिश इकॉलॉजिकल सोसायटीच्या ‘जर्नल फंक्शनल इकॉलॉजी’मध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे.

बंबल बी या माश्या पराग आणि मध गोळा करत विविध फुलांपर्यंत जात असतात. अधिक मध उपलब्ध होण्यासाठी फुलांची निवड व जवळचा मार्ग अत्यंत महत्त्वाचा असतो. मात्र शेतीमध्ये नियोनिकोटीनॉईड कीडनाशकांच्या वापरामुळे मधमाश्यांच्या वर्तणुकीवर परिणाम होत असल्याचे पुढे आले आहे. विशेषतः बंबल बीच्या पर्यावरणातील विविध घटकांचा विचार करण्याच्या व शिकण्याच्या प्रक्रियेवर परिणाम होतो.

असा झाला प्रयोग

• गुयेल्फ विद्यापीठातील संशोधक निगेल रैनी आणि इंपीरिअल कॉलेज, लंडन येथील रिचर्ड गील यांनी बंबल बी या माश्यांच्या पाठीवर रेडिओ फ्रिक्वेन्सी टॅग लावून, त्यांच्या वर्तणुकीचा अभ्यास केला आहे. या अभ्यासामध्ये नियोनिकोटीनॉईड कीडनाशकांच्या संपर्कात मधमाश्या आल्याने निर्माण होणाऱ्या समस्यांवर लक्ष केंद्रित केले होते. अधिक काळासाठी या कीडनाशकांच्या संपर्कात राहिल्यास बंबल बीच्या वर्तणुकीवर- विशेषतः पराग गोळा करणे आणि फुलांची निवड करणे, यावर परिणाम होतो.
• प्रयोगामध्ये नियोनिकोटीनॉईड कीडनाशकांद्वारा प्रक्रिया केलेल्या व न केलेल्या वसाहतीमधील मधमाष्यांच्या मध शोधण्यासाठी बाहेर पडल्यापासून माघारी परतेपर्यंतचा मागोवा घेण्यात आला. त्यामध्ये प्रक्रिया न केलेल्या वसाहतींतील माश्या पराग गोळा करण्यामध्ये अधिक यशस्वी ठरत असल्याचे दिसून आले आहे.
• प्रक्रिया केलेल्या वसाहतीतील मधमाश्यांना फारच कमी मध उपलब्ध होत असल्याने अधिक फेऱ्या माराव्या लागतात.
• या अभ्यासामध्ये संशोधकांनी इमिडाक्लोप्रीड आणि लॅम्बडा सायहॅलोथ्रीन या दोन कीडनाशकांच्या परिणामांचा अभ्यास केला आहे. (सध्या या कीडनाशकांवर युरोपियन महासंघाने बंदी घातली आहे.)
• हा प्रयोग चाळीस वसाहतींवर चार आठवड्यांसाठी करण्यात आला.

बंबल बीच्या वसाहती ठरतात कीडनाशकांसाठी अधिक संवेदनशील

• जागतिक कीडनाशकांच्या बाजारपेठेमध्ये नियोनिकोटीनॉईड प्रकारच्या कीडनाशकांचा वाटा ३० टक्के आहे.
• बीजप्रक्रियेमध्ये ही कीडनाशके वापरल्याने पिकांच्या आंतरभागामध्ये (मध आणि परागमध्येही) असतात.
• मध आणि पराग हेच अन्न असलेल्या मधमाश्यांवर या विषारी घटकांचा मोठा परिणाम होतो. त्यामुळे मधमाश्यांच्या वसाहती नष्ट होत आहे.
• जागतिक पातळीवर विचार केल्यास बंबल बीसह विविध कीटकांद्वारा परागीकरण होणाऱ्या पिकांच्या उत्पादनामध्येही घट होत आहे.
• मधमाश्यांच्या वसाहतीमध्ये साधारणतः १० हजार कामकरी माश्या असतात, तर बंबल बीच्या वसाहतीमध्ये केवळ काही शे कामकरी माश्या असतात. त्यामुळे बंबल बीच्या वसाहती या कीडनाशकांसाठी अधिक संवेदनशील असल्याचे रैनी यांनी सांगितले.
• सध्या केवळ मधमाश्यांपुरताच विचार करून युरोपियन महासंघाने बंदी घातली आहे. त्यामध्ये बंबल बी आणि सॉलिटरी बी यांचाही समावेश करण्याची आवश्यकता या संशोधनामुळे पुढे आली आहे.

स्त्रोत: अग्रोवन