आच्छादन गृह

• फुलशेती, औषधी वनस्पती, शोभीवंत पर्णसंभाराच्या वनस्पती, भाजीपाला आणि मसाल्यांच्या पिकांच्या लागवडीसाठी.
• फळ आणि भाजीपाल्यांच्या रोपवाटिकांसाठी तसेच जंगली प्रजातीच्या संवर्धनासाठी.
• अनेक कृषी उत्पादनांचा दर्जा टिकवून त्यांना वाळविण्यासाठी.
• किडी आणि किटकांच्या हल्ल्यापासून संरक्षणासाठी
• नैसर्गिक हवामानातील बदलापासून होणाऱ्या नुकसानीपासून बचाव करण्यासाठी. उदा. वारे, पाऊस, धुके, किंवा गारपीटीचा मारा.
• कलमी रोपांच्या उत्पादनासाठी आणि त्यांनी उन्हाळ्यातही तग धरून राहावे यासाठी.
• ऊती-संवर्धित (टिश्यू कल्चर) मधील रोपांच्या वाढीसाठी.

कोणत्या प्रकारच्या पिकासाठी आच्छादन गृह उभे करायचे आहे, यासह त्यासाठी स्थानिक पातळीवरच कोणते साहित्य उपलब्ध आहे, त्याशिवाय स्थानिक हवामान कसे आहे, याचा विचार करून, त्याच्या रचनेचा विचार करायला हवा. याशिवाय विस्तारासाठी संधी असेल अशी रचना करायला हवी.

हे आच्छादन गृह त्याला आवश्यक असणाऱ्या घटकांच्या आणि त्याबरोबच त्यामध्ये उत्पादित होणाऱ्या उत्पादनांच्या बाजारपेठेच्या दृष्टीने सोयीचे असावे. याशिवाय इमारती, झाडे यांच्यापासून दूर आणि औद्योगिक किंवा वाहनांच्या प्रदूषणापासून दूर, अशा ठिकाणी या गृहाची उभारणी करावी. याशिवाय ही जागा सांडपाण्याच्या पाण्याच्या प्रादुर्भावापासूनही दूर असावी. वीज, मुबलक आणि चांगल्या पाण्याचीही तिथे उपलब्धता असावी. पण वायूरोधक मात्र अशा जागेपासून तीस मीटर्स दूरवर उभे करता येतील.

आच्छादन गृहासाठी दिशास्थानाचे दोन निकष ठरवण्यात आले आहेत. त्यामध्ये सुर्यप्रकाशाची तीव्रता, त्याची उपलब्धता आणि वाऱ्याची दिशा यांचा समावेश आहे. एका पट्ट्याचे (सिंगल स्पॅन) आच्छादन गृह पुर्व-पश्चिम किंवा उत्तर-दक्षिण असे उभे करता येईल. पण अनेक पट्ट्यांचे (मल्टी स्पॅन) हे मात्र उत्तर-दक्षिण असेच असावे. ज्यामुळे या आच्छादन गृहात सातत्याने सुर्यप्रकाश उपलब्ध असेल आणि तोही एक समान पद्धतीने.

आच्छादन गृहाची रचना ही सांगाडा आणि त्यावरचे वेष्टन किंवा आच्छादित करण्याचे साहित्य-सामग्री अशा दोन मुख्य घटकात विभागलेली असते. या सांगाड्याची रचनाही आच्छादन गृहाच्या आच्छादनाच्या सामुग्रीला आधार देणे त्याशिवाय वारा, पाऊस यांच्या माऱ्यला तोंड देईल असे अशी असते. शिवाय या सांगाड्याला पिकांचा भारही सहन करावा लागतो. त्यासाठीही ही रचना मजबूत करावी लागते. या सांगाड्यातील एमएस म्हणजे माईल्ड स्टिल-मृदू पोलादी पट्ट्या या वीस ते पंचवीस वर्षे टिकतात. त्यासाठी काही ठराविक कालावधीनंतर या सांगड्याला गंज प्रतिरोधकाने रंगवावे लागते. बांबुचा सांगाडा मात्रा जास्तीत जास्त तीन वर्षे टिकतो.
कृषि आच्छादनासाठी वापरली जाणारी जाळी-कापड तीन ते पाच वर्षे टिकते. पण त्यासाठी त्याठिकाणचे हवामान कसे आहे, हेही पहावे लागते. आच्छादनाची ही जाळी-कापड वेगवेगळ्या रंगातही उपलब्ध आहे. त्याशिवाय त्यांच्या आच्छादनाची टक्केवारीही पंचवीस पासून अगदी नव्वद टक्क्यांपर्यंत उपलब्ध असते. (उदा. 25%, 30%,35%,50%,60%,75% आणि 90%). याशिवाय आच्छादन गृहाची रचना आणि आकार या गोष्टी गरज आणि त्या-त्याठिकाणी उपलब्ध असणाऱ्या तांत्रिक-अभियांत्रिकी कुशलतेवर अवलंबून राहू शकते. आकाराच्या बाबतीतही घुमटाकृती, त्रिकोणी आणि कमानी सारखे आकारही देता येऊ शकतात. पण जिथे पावसाचे मोठे प्रमाण आहे, अशा ओरिसासारख्या राज्यात काही बदल करूनही हे आकार वापरता येतात.

दोन प्रकारच्या आकारांचे रेंखाकन ओरिसा मधल्या भुवनेश्वरच्या ओरिसा कृषी आणि तंत्रज्ञान विद्यापीठाने विकसित केले आहे. विद्यापीठाच्या प्रिसिजन फार्मिंग डेव्हलपमेंट सेंटर येथे हे काम झाले आहे. या रचनेचे वैशिष्ट्य म्हणजे आच्छादनगृहाच्या सांगड्यासाठी कुठेही जोडणीसाठी वेल्डिंगचा आधार घ्यावा लागत नाही. याशिवाय पायामध्ये म्हणजे जमिनीत जाणाऱ्या या आच्छादनगृहाचे स्तंभ हे वाळवीला प्रतिबंध करतील, असे असतील. या आच्छादन गृहाबाबतचे तपशील खालीलप्रमाणे असे आहेत.