कोंबडी पालन

कोंबडी पालन

कोंबड्यांमध्ये विविध संसर्गजन्य रोग दिसून येतात. यांचे प्रमुख कारण म्हणजे पक्ष्यांची कमी झालेली रोगप्रतिकारकशक्ती. संसर्गजन्य रोग होऊ नयेत यासाठी कोंबड्यांना लसीकरण केले जाते.

ब्रॉयरल पक्ष्यांना विविध वातावरण, नियोजन, निवास, शारीरिक इत्यादी गोष्टींमुळे ताण निर्माण होतो. त्याचा सरळ उत्पादनावर परिणाम होतो.

कोंबड्यांना ताण-तणावापासून सांभाळणे ही यशस्वी कुक्कुटपालनाची गुरुकिल्ली आहे. कोंबड्यांना अनेक कारणांमुळे ताण येतो. परंतु, सर्वांत जास्त प्रश्‍न असतो, उन्हामुळे येणारा ताण म्हणजेच "हिट स्ट्रेस!'

कोंबड्यांच्या वाढीवर आणि उत्पादन क्षमतेवर वातावरणाचा सतत परिणाम होत असतो. तेंव्हा कुक्कुट पालन करताना या गोष्टी विचारात घेऊन ऋतूमनानुसार कोंबड्यांचे व्यवस्थापन करावे.

पोल्ट्री उद्योगामध्ये पक्ष्यांना एव्हियन इन्फ्लुएंझा विषाणूचा प्रादुर्भाव होऊन मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते. प्रक्रियेपूर्वी पक्ष्यांच्या या विषाणूसाठी चाचण्या घ्याव्या लागतात.

स्वयंरोजगार निर्मितीसाठी कोंबडीपालन चांगला रोजगार आहे. या व्यवसायापासून सतत वर्षभर उत्पन्न मिळण्याची संधी असते.

कुक्कुटपालन आजार व उपचार यांची माहिती

विशेषत: कोंबड्या या इतर प्राण्यांच्या मानाने आजारांना लवकर व मोठ्या प्रमाणात बळी पडतात. त्यामुळे कोंबड्यांची प्रत्येक ऋतुमध्ये विशेष काळजी घेऊन व्यवस्थापनामध्ये योग्य ते बदल करावा लागतो.

संतुलित कोंबडी खाद्यातील पौष्टिक तत्त्वांमध्ये प्रथिने, कार्बोहायड्रेट्‌स, चरबी, खनिज पदार्थांचा समावेश असतो. आपल्याला कोणत्या प्रकारचे खाद्य तयार करावयाचे आहे, याचा निश्‍चित आराखडा तयार केला पाहिजे.

कोंबडीपालन व्यवसायाचे भवितव्य हे कोंबडीघरावर बऱ्याच अंशी अवलंबून आहे.

खाद्यकोठारामधील दमट वातावरण, कमी-जास्त तापमान, जागा कोरडी नसणे इ.सारख्या अनेक कारणांमुळे बुरशीजन्य रोग कोंबड्यांना खाद्यामार्फत होतात.

कोंबड्यांच्या विविध जाती आणि प्रकार तसेच त्यांची उपलब्धता या विषयीची माहिती या भागात दिली आहे.

रोगप्रतिबंधक लस नेहमी रेफ्रिजरेटरमध्ये ठेवावी. वापरून उरलेली लस पुन्हा वापरू नये. त्या लसीची रोगप्रतिकारशक्ती नष्ट झालेली असते.

ब्रॉयलर कोंबड्यांचे कमीत कमी दिवसांमध्ये जास्तीत जास्त वजन वाढणे अपेक्षित असते. बऱ्याच वेळा त्यांची वाढ अपेक्षित कालावधीमध्ये होत नाही, त्यामुळे अर्थकारण बिघडते.

अंडी उत्पादन देणाऱ्या कोंबड्या वर्षभरात साधारणतः 280-310 अंडी देतात. अंडी उत्पादन क्षमता कोंबड्यांच्या जातीवर अवलंबून असते.

कोंबड्यांमधील फ्याटी लिवर आणि हेमोरेज सिंड्रोम हा एक चयापचयाचा आजार आहे. त्यामध्ये यकृतामध्ये जास्त प्रमाणात चरबी साठते, त्यामुळे यकृत फुटून पोटात रक्तस्राव होतो.

कोंबड्यांमध्ये आढळणारे बाह्य परोपजीवी म्हणजेच उवा, पिसवा. यांना नियंत्रित करणे अत्यंत आवश्‍यक असते. हे बाह्यपरोपजीवी कोंबड्यांचे रक्त पितात. यामुळे कोंबड्यांची वाढ खुंटते, त्वचा विकार होतात.

अचानक हवामान बदलामुळे ताण येऊन रोगप्रतिकार शक्ती कमी होऊन कोंबड्या इतर रोगांना बळी पडू शकतात.

कोंबड्यांमधील रोगांच्या निदानामध्ये शवविच्छेदन खूप महत्त्वाचे आहे. याचे कारण म्हणजे कोंबड्यांना होणाऱ्या विविध प्रकारच्या रोगांमध्ये दिसणारी लक्षणे जवळपास सारख्याच प्रकारची असतात .

लेअर कोंबड्यांमध्ये पंखांचा किंवा पायांचा लकवा (पॅरालायसीस) मोठ्या प्रमाणात आढळतो. या आजारामुळे पक्ष्याची हालचाल बंद होते.

कोंबड्यांमध्ये सर्वत्र आढळणारा आजार म्हणजेच लूज ड्रॉपिंग किंवा कोंबड्यांना पातळ संडास होणे.

कोंबड्यांमध्ये आढळणाऱ्या आजारांपैकी मोठ्या प्रमाणात आढळणारा व वेळीच उपचार न झाल्यास अगदी जीवघेणा ठरणारा आजार म्हणजेच श्‍वसनसंस्थेशी संबंधित विकार.

गावठी कोंबड्यांमध्ये सुरवातीचे चार आठवडे पिल्लांना जपावे. पिल्ले आकाराने व वजनाने कमी असतील, तर सुरवातीच्या काळात कृत्रिमरीत्या पुरविण्यात येणारी ऊब कमी पडू देऊ नये.

वाढत्या हवामानाचा परिणाम कुक्कुटपालनावर झालेला आढळून येतो.उन्हाळा ऋतूमध्ये कोंबडी हा पक्षी इतर पाळीव प्राण्यांच्या तुलनेत अधिक प्रमाणात उष्माघातास बळी पडतो.

हवामान बदलानुसार कोंबड्यांच्या व्यवस्थापनात बदल करावा. हिवाळ्यात पोल्ट्री शेड आणि बाह्य वातावरणातील तापमानात गारवा निर्माण झाल्यामुळे कोंबड्यांच्या आरोग्यावर प्रतिकूल परिणाम होतात.

अंडी देणाऱ्या कोंबड्यांच्या व्यवस्थापनात थोडा फेरबदल करून थंडीच्या काळातही अंडी उत्पादनामध्ये सातत्य ठेवू शकतो. कोंबड्या अंड्यावर येतात तेव्हापासून त्यांना हवे तितके खाद्य द्यावे.

न्यु कॅसल डिसीज/ राणीखेत विकार

मांस उत्पादनासाठी (ब्रॉयलर) कोंबड्यांच्या व्यवस्थापनामध्ये स्वच्छता व निर्जान्तुकरणास अनन्यसाधारण महत्व आहे.

महाराष्ट्र शासनाने लहान स्तरावरील आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांची ही अडचण लक्षात घेऊन परसातील कुक्कुटपालनास चालना देतील, अशा स्वरूपाच्या योजना सुरू केल्या आहेत.

परसातील कोंबडीपालनासाठी गिरिराज कोंबडी ही मांस उत्पादनासाठी चांगली आहे.