शेळीपासून मांस, शिंगे व खुरे यांपासून डिंकासारखे पदार्थ, हाडांपासून खत, खनिज मिश्रण, कातडीपासून उच्च प्रतीचे चामडे मिळते.
करडांच्या शरीरस्वास्थ्य सुयोग्य राखण्यासाठी सकस आहार, भरपूर व्यायाम आणि काटेकोर सांभाळ महत्वाचा आहे. पशूतज्ज्ञांच्याकडून करडांची तपासमीकरून घ्यावी.
करडांची वाढ चांगल्या प्रकारे होते की नाही, ते पाहण्यासाठी करडांचे आठवड्यातून एकदा तरी वजन करावे. वाढीच्या प्रमाणावर आहारात योग्य तो बदल करावा.
शेळीपालनातील नफ्याचे प्रमाण हे करडांच्या संख्येवर, मरतुकीच्या प्रमाणावर ठरते. करडांना सुरवातीला उत्तम प्रतीचे वाळलेले गवत किंवा द्विदल वर्गातील हिरवी वैरण द्यावी.
शेळीपासून वेगळे होण्यापूर्वीच्या करडांच्या वजन वाढीसाठी प्रथिनयुक्त खाद्य द्यावे. या खाद्यामुळे जुळे व तिळे असणाऱ्या पिलांमध्ये उत्तम वाढ होते. या खाद्यामध्ये प्रथिनांचे प्रमाण दोन टक्के इतके असावे.
यामद्धे कोकण कन्याळ शेळीबाबत माहिती देण्यात आलेली आहे.
जन्मानंतर लगेच शरीर वजनाच्या नोंदीवरून करडे अशक्त आहेत का सशक्त आहेत, याचा अंदाज बांधता येतो.
बोअर ही शेळ्यांमध्ये सर्वांत जास्त वाढीचा वेग असणारी जात आहे. आपल्याकडील वातावरणामध्ये ही जात चांगल्या प्रकारे वाढते.
राज्यात शेळी-मेंढीपालन व्यवसाय हा शेतीला पुरक व्यवसाय म्हणून किफायतशीर ठरलेला आहे
महाराष्ट्रातील शेळ्याच्या जाती, उस्मानाबादी शेळी, संगमनेरी शेळी , सुरती (खानदेशी/ निवानी)
शेळी-मेंढी पालना विषयी विचारले जाणारे सर्व साधारण प्रश्न
राज्यातील शेळ्या व मेंढ्यांच्या जातींचा विचार करता उस्मानाबादी ही मांसासाठी उपयुक्त असलेली आणि संगमनेरी ही मांस व दुधासाठी उपयुक्त असलेली शेळीची जात आहे.
जगभरातील स्थानिक पातळीवर आढळणाऱ्या शेळीच्या अनेक प्रजातींची संख्या वेगाने कमी होत असल्याचे ऑस्ट्रिया (स्पेन) येथील संशोधकांनी केलेल्या सर्वेक्षण आणि संशोधनात आढळून आले आहे.
शेळीपालनासाठी उस्मानाबादी आणि संगमनेरी शेळी चांगली आहे. शेळ्या विकत घेताना पशुतज्ज्ञांच्या सल्ल्यानुसार खरेदी कराव्यात. एकदा वेत झालेली (व्यायलेली) शेळी विकत घेणे चांगले असते.
शेळीला भारतात ‘गरीबाची गाय’ म्हणतात आणि कोरड्या जमिनीवर शेती करणायांसाठी हा एक फार महत्वाचा घटक आहे.
शेळीपालन- नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न व उत्तरे.
शेळीपालन हा प्रामुख्याने अल्पपूधारक, भूमिहीन शैतकरी/मजूर, ग्रामीण महिला व कोरडवाहू भाग असा आर्थिकदृष्ट्या व नैसर्गेिक कमतरता असलेल्या भागात करावयाचा उदरनिर्वाहाल पूरक म्हणून मान्यता पावलेला व्यवसाय आजपर्यंत होता.
शेळीपालन हा व्यवसाय नफ्यात करावयाचा असेल, तर गोठाबांधणीसाठी कमीत कमी खर्च व स्वतःचा चारा तयार केल्यास हा व्यवसाय उत्तम आहे.
उस्मानाबादी शेळी मांस उत्पादनासाठी, तर संगमनेरी शेळी दूध आणि मांसासाठी चांगली आहे.
कोवळे गवत शेळ्या-मेंढ्यांनी भरपूर खाल्ल्यामुळे आंत्रविषार आजार होतो.
अचानक हवामानात होणारे बदल शेळ्यांच्या आरोग्यासाठी घातक ठरत आहेत. सध्याच्या काळात शेळ्यांची काळजी घेताना गोठे, शेळ्यांचे आहार आणि आरोग्य व्यवस्थापनेकडे लक्ष दिले पाहिजे.
शेळ्यांची निवड कशी करावी याबाबतची माहिती येथे देण्यात आलेली आहे.
शेळीशेळीच्या आरोग्याची काळजी न घेणे, शेळी व करडांना जंत नाशकाचा मात्रा न देणे, चुकीचे प्रजनन व्यवस्थापन, असंतुलित खाद्य पुरवठा यामुळे शेळी आणि करडांच्या आरोग्यावर परिणाम होतो.
हिवाळी हंगामात शेळ्यांची योग्य काळजी घेतली नाही तर त्यांना विविध आजार होण्याची शक्यता असते. आजारी शेळ्यांची योग्य वाढ होत नाही.
साधारणपणे शेळ्यांना प्रतिदिन अडीच किलो हिरवा चारा व पाचशे ग्रॅम वाळलेला चारा लागतो, त्याचप्रमाणे शेळ्यांच्या खाद्यामध्ये हादगा, बोर, बाभूळ, आपटा, पिंपळ, चिंच, तुती पानांचा समावेश करावा.
शेवगा हा परसबागेत, शेतीच्या बांधावर जंगलात दिसणारा वृक्ष असून तो शेळीचा आवडता चारा आहे. शेवग्याच्या शेंगांना बाजारात चांगली मागणी असून औषधीय गुणधर्मीय असून शेवगा पर्यायी उत्पनाचे साधन ठरु पाहत आहेत.
शेळी -मेंढीपालन व्यवसायामध्ये जसे संगोपन व व्यवस्थापन याला महत्व आहे. तसेच शेळ्यांचे आरोग्य सुध्दा तितकेच महत्वाचे आहे.