महाराष्ट्रामध्ये उस्मानाबादी, संगमनेरी, कोकण कन्याल आणि सुरती या शेळयांच्या तर दख्खनी व माडग्याळ या मेंढयांच्या प्रमुख जाती आहेत दख्खनी मेंढयांमध्ये संगमनेरी, लोणंद, सांगोला (सोलापूर) आणि कोल्हापूरी हे उपप्रकार आढळतात.
शेळयांच्या संख्येच्या तीन ते चार टक्के पैदाशीचे बोकड ठेवावेत म्हणजेच २ ते ३० शेळयांना एक जातीवंत बोकड हे प्रमाण ठेवावे. दर दोन ते तीन वर्षानी कळपातील बोकड बदलावा म्हणजे समरक्त पैदास टाळून सशक्त करडे जन्माला येतील.
महामंडळाच्या सर्व प्रक्षेत्रांवर शेळी-मेंढी पालन विषयक पाच दिवसांचे तसेच मुख्यालय पुणे येथे तीन दिवसांचे प्रशिक्षण दर महिन्याला घेतले जाते. याशिवाय राहूरी कृषी विद्यापीठ, मुंबई पशुवैद्यकीय महाविद्यालय तसेच काही अशासकीय संस्था जसे निंबकर अग्रिकल्चर रिसर्च इन्सिटयुट (NARI) फलटण, रुरल अग्रिकल्चर रिसर्च इन्सिटयुट नारायणराव (RAIN) येथेही सदर प्रशिक्षणाची सुविधा उपलब्ध आहे.
कोकण कन्याल या जातीच्या शेळया कोकणातील समुद्रकिनारी असलेल्या सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील कुङाळ, सावंतवाडी, दोडामार्ग या भागांमध्ये आढळतात. कोकण कन्याल ही जात मुख्यत: मांस उत्पादनासाठी असून १ ते १.५. वर्ष वयाच्या बोकडाचा मटनाचा उतारा ५६.७८ टक्के एवढा आहे. या शेळयांबाबत अधिक माहितीसाठी फलोत्पादन पशुसंवर्धन संशोधन केंद्र निळेली, ता. कुडाळ, जि. सिंधुदुर्ग किंना विभागप्रमुख पशुसंवर्धन व दुग्धव्यवसाय विभाग, डॉ.ब.सा.कोकण कृषी विद्यापीठ, दापोली, जि. रत्नागिरी येथे संपर्क साधावा.
शेळया –बोकड आणि करडांना खालील प्रमाणे बंदिस्त जागा आणि किमान दुप्पट जाळीच्या कुंपणाची मोकळी जागा फिरण्यासाठी आवश्यक आहे.
अ.क्र. | वयोगट | छताखालील चौ.मी. | खुली चौ.मी. |
---|---|---|---|
१ | करडे | ०.४ | ०.८ |
२ | शेळ्या | १ ते १.५ | ३.०० |
३ | पैदाशीचा नर | २ | ४.० |
४ | गाभण दुभत्या | २ | ४ |
शेळ्या-मेढयांच्या लसीकरणाविषयी माहिती दयावी.
महिना | प्रतिबंधक |
---|---|
एप्रिल | आंत्रविषार, घटसर्प |
मे | पी.पी.आर. |
सप्टेंबर | मागील वेतात जन्मलेल्या करडांना आंत्रविषार, घटसर्प रोगाचे लसीकरण करणे. |
डिसेंबर | लाळ्याखुरकूत |
अझोला जल शैवालासारखे दिसणारे तरंगते फर्न आहे. सामान्यपणे अझोला उथळ पाण्याच्या जागी उगविते व याची वाढ फार भराभर होते. अझोला हे शेळ्या-मेढयांच्या आहारमध्ये प्रथिने आवश्यक अमिवो अँसिड व जीवनसत्वे स्त्रोत म्हणून वापरता येते. अझोला जनावरांना सुलभतेने पचणारे असून घन आहारात मिसळून किंवा नुसतेच जनावरांना देऊ शकतो. या संदर्भात अधिक माहितीसाठी सहाय्यक प्राध्यापक, पशुविज्ञान व पशुविस्तार विभाग, क्रांतिसिंह नाना पाटील पशुवैद्यकीय महाविद्यालय शिरवळ. ता. खंडाळा, जि. खंडाळा, जि. सातारा. (फोन नं. ०२१६९-२४४२४३) येथे संपर्क साधावा.
करडास जन्मल्यानंतर पहिल्या आठवडयात समोरच्या दुधी दाताच्या मधल्या तीन जोडया येतात. बाहेरची चौथी जोडी वयाच्या चौथ्या आठवडयात उगवते. कालांतराने करडू जसजसे मोठे होते ज्ञसज्ञसे हे दुधी दात पडतात व त्याजागी कायमचे दात उगवतात. त्याचा कालावधी खालीलप्रमाणे पहिली जोडी - १५ ते १८ महिने दुसरी जोडी- २० ते २५ महिने तिसरी जोडी- २४ ते ३१ महिने चौथी जोडी- २८ ते ३५ महिने या विशिष्ट दातावरुन शेळी- बोकड यांच्या वयाचा अंदाज येतो.
स्त्रोत:https://ahd.maharashtra.gov.in/index.php?option=com_content&view=article&id=320&Itemid=76&lang=mr
अंतिम सुधारित : 8/29/2020
शेळीपालनातील नफ्याचे प्रमाण हे करडांच्या संख्येवर,...
करडांच्या शरीरस्वास्थ्य सुयोग्य राखण्यासाठी सकस आह...
करडांची वाढ चांगल्या प्रकारे होते की नाही, ते पाहण...
शेळीपासून वेगळे होण्यापूर्वीच्या करडांच्या वजन वाढ...