कपाशी वरील सूक्ष्मजंतू

• १.एच.ए.एन.पी.व्ही विषाणू
• २. जीवाणू
• ३. बुरशी

एच.ए.एन.पी.व्ही विषाणू:

घाटेअळीचा विषाणू हा एच.ए.एन.पी.व्ही या नावाने ओळखला जातो. एच.ए.एन.पी.व्ही ची 1 ली फवारणी हेक्टरी 250-500 एल.ई. या प्रमाणे हिरव्या बोंडअळीच्या अगदी लहान अळ्या दिसू लागताच करावी. या 10 लिटर फवारणीच्या द्रावणात 1 ग्रॅम निळ टाकावी. हे फवारणीयुक्त खाद्य अमेरिकन बोंडअळीने खाल्ल्यानंतर अळीला 'व्हायरोसिस' नावाचा रोग होऊन, अळी झाडाला उलटी लटकून मरते. एच.ए.एन.पी.व्ही इतर मित्र कीटकांना अपायकारक नाही. एच.ए.एन.पी.व्ही मुळे फक्त अमेरिकन बोंडअळीचेच नियंत्रण करता येते.

जीवाणू:

बॅसिलस थुरीनजिएनसिस (बीटी) हा जीवाणू जमिनीत वास करणारा असून सर्व प्रकारच्या बोंडअळ्याच्या नियंत्रणासाठी वापरता येतो. हे जीवाणू अन्नाद्वारे बोंडअळीच्या पोटात गेल्यावर अतिसूक्ष्म बीज व स्फटिक बनवितो व विष निर्माण करतो त्यामुळे बोंडअळ्या मारतात. बीटी या जीवाणू मुळे सर्व प्रकारच्या अळ्यांचे नियंत्रण करता येते. बीटी मुळे मरणाऱ्या अळ्या आकसलेल्या दिसतात व कडक होतात. कपाशीमध्ये या जीवाणूच्या जनुकाचा वापर करून बोंडअळ्यास प्रतिकारक्षम बीटी कपाशीची निर्मिती करण्यात आली आहे.

बुरशी:

बीव्हेरिया बॅसियाना हि बुरशी बोंडअळीवर वाढते. जास्त आर्द्रता असलेल्या वातावरणात बुरशीचा वापर केल्यास बोंडअळ्या व इतर अळ्यांचे नियंत्रण होते.

वरील सर्व मित्र कीटक व सूक्ष्मजंतूंचा कीड नियंत्रणात वापर करता येतो व त्यांचे संवर्धन केल्यास नैसर्गिकरीत्या शत्रू किडींचे नियंत्रण होते. त्यामुळे कपाशीवरील कीटकनाशकांचा सुरवातीच्या काळात वापर टाळावा. त्यामुळे मित्र कीटकांचे संवर्धन होऊन कपाशीवरील किडींचे नियंत्रण होईल. अशाप्रकारे वरील मित्र कीटकांच्या सहाय्याने कपाशीवरील शत्रू किडींना यशस्वीरित्या आटोक्यात आणता येते.

लेखक:  डॉ. एन. के. भुते

स्रोत- कृषी जागरण