जघन कणार्बुद

(ग्रॅन्युलोमा इंग्वायनेल). एक गुप्तरोग जननेंद्रिये व वंक्षण (मांड्याचा वरचा व पोटाचा खालचा भाग ज्या ठिकाणी मिळतात तो भाग, जांघ) या ठिकाणी बहुधा उद्‍भवणाऱ्या सौम्य संसर्गजन्य गुप्तरोगास जघन कणार्बुद म्हणतात. कधीकधी तो शरीराच्या इतर भागांतही आढळतो. शरीराच्या एका भागी रोग झाल्यास तो दुसरीकडे आत्म-संक्रामणाने (आधीच शरीरात असणाऱ्या सूक्ष्मजंतू किंवा व्हायरसमुळे शरीरातील दुसऱ्या ठिकाणी संसर्ग होण्याने) सहज पसरू शकतो.

डोनोव्हेनिया ग्रॅन्युलोमॅटीस (डोनोव्हॉन पिंड) या नावाच्या सूक्ष्मजंतूमुळे हा रोग होतो म्हणून या रोगास ‘डोनोव्हॉनोसीस’ असेही म्हणतात. या रोगाचे पहिले वर्णन १८८२ च्या सुमारास करण्यात आले होते. १९०५ मध्ये सी. डोनोव्हॉन यांनी रोगट ऊतकामधील (समान रचना आणि कार्य असणाऱ्या पेशींच्या समूहातील) पिंडाचा उल्लेख केला. १९४५ मध्ये कोंबड्याच्या अंड्यात वाढणाऱ्या भ्रूणामध्ये या पिंडाचे संवर्धन करणे साध्य झाले.

हे सूक्ष्मजंतू ग्रॅम-रंजक-अव्यक्त (ग्रॅम यांच्या रंजकक्रियेमध्ये तयार होणाऱ्या जांभळटसर रंग टिकून न राहणारे) आहेत. ते अचल असतात. कोंबडीच्या भ्रूणाशिवाय इतर कोणत्याही संवर्धन माध्यमात ते वाढत नाहीत. संवर्धित सूक्ष्मजंतू द्विध्रुवी (दोन्ही टोकांना थोडे मोठे असलेले), वक्राकार, साखळीसारखे किंवा वेष्टिलेले दिसतात. रोग्याच्या अंगावरील रोगट भागाचा स्राव किंवा रोगग्रस्त भागातील त्वचा सूक्ष्म दर्शकाखाली तपासल्यास वेष्टित डोनोव्हॉन पिंड एककेंद्रक कोशिकांमध्ये (पेशींमध्ये) स्पष्ट दिसतात. राइट यांचे अभिरंजक द्रव्य वापरल्यास निळ्या किंवा जांभळ्या रंगाचे डोनोव्हॉन पिंड दिसतात. त्यांचे आवरण गुलाबी रंगाचे दिसते.

जगाच्या सर्व भागांत आढळणारा हा रोग उष्ण कटिबंधीय भागात अधिक प्रमाणात आढळतो. इतर गुप्तरोगांच्या मानाने त्याचे प्रमाण सर्वांत कमी आढळते. भारतातील मद्रास येथील इन्स्टिट्यूट ऑफ व्हेनेरॉलॉजी या संस्थेत १९७३ साली हा रोग झालेल्या रुग्णांचे प्रमाण पुढीलप्रमाणे होते पुरुष १४६, स्त्रिया व मुले ३३, एकूण १७९. एकूण गुप्तरोगांतील या रोगाचे प्रमाण २.४४% होते.

लक्षणे

रोगाचा परिपाक काल (रोगाच्या सूक्ष्मजंतूंनी शरीरात प्रवेश केल्यापासून रोगलक्षणे दिसू लागेपर्यंतचा काळ) निश्चित आहे. सर्वसाधारणपणे तो ३ ते ४० दिवसांचा असावा. रोगाची सुरुवात बाह्येंद्रियावर होऊन तो जांघ व गुदद्वारापर्यंत पसरतो. स्पष्ट कडा असलेला चिरकारी (फार काळ टिकणारा) स्वरूपाचा वेदनारहित लाल व्रण तयार होतो. असे अनेक व्रण एकमेकांत मिसळून मोठा व्रण बनतो. व्रणाच्या तळाशी लाल कणीय (कणसदृश कोशिका असलेले) ऊतक आढळते आणि त्याला लहानसहान धक्का लागताच रक्त वाहू लागते. इतर सूक्ष्मजंतूंच्या संक्रामणामुळे पू तयार होतो व दुर्गंधीयुक्त स्त्राव वाहू लागतो. व्रण लवकर बरे होत नाहीत व बरे झाल्यानंतर त्या ठिकाणी वण पडतो. शिश्नाच्या लसीकावाहिन्या (रक्तातील द्रव पदार्थासदृश्य पदार्थ वाहून नेणाऱ्या नलिका) बंद झाल्यास ते सुजते. गुदद्वाराभोवती जेव्हा कणार्बुद (कणसदृश कोशिकांची गाठ) निर्माण होते तेव्हा उपदंशात (गरमीमध्ये) होणाऱ्या कणार्बुदाशी त्याचे बरेच साम्य असते म्हणून नक्की कारण शोधून काढूनच योग्य उपचारांची योजना करावी लागते. कधीकधी हा रोग हातपाय व तोंड यांवरही आढळतो. रक्तप्रवाहाद्वारे हे सूक्ष्मजंतू शरीरात इतरत्र पसरून उपद्रव उत्पन्न करतात.

निदान

राइट यांचे अभिरंजक द्रव्य वापरून व्रणातील स्रावाची सूक्ष्मदर्शकीय तपासणी व रोगग्रस्त भागाची जीवोतक परीक्षा (सजीव शरीरातील ऊतक वा इतर भाग बाहेर काढून रोगनिदानासाठी त्याची करण्यात येणारी परीक्षा) यांचा निदानास चांगला उपयोग होतो.

उपदंश व जघन कणार्बुद एकाच वेळी असण्याची शक्यता असल्यामुळे योग्य रक्ततपासणीने उपदंश नसल्याची खात्री करून घेणे जरूर असते [ → उपदंश ].

चिकित्सा

या रोगावर स्ट्रेप्टोमायसीन, टेट्रासायक्लीन, क्लोरँफेनिकॉल व ऑर्कसेटेट्रासायक्लीन ही प्रतिजैव (अँटिबायॉटिक) औषधे उपयुक्त ठरली आहेत.

 

सलगर, द. चि.; भालेराव, य. त्र्यं.

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश