आहारातील अॅस्कॉर्बिक अम्लाचे प्रमाण प्रतिदिनी ४०—६० मिग्रॅ.पेक्षा कमी झाल्यास या विकाराचीवाढते. डब्यातील दुधाच्या पावडरवर वाढणार्या व मातेच्या अंगावर न पिणार्या अर्भकांमध्ये ( विशेषतः ६—१२ महिन्यांच्या वयात ) हे प्रमाण अधिक आढळते. या काळातही त्यांना ४०—६० मिग्रॅ. क जीवनसत्त्व आवश्यक असते. कोरडे टिकविलेले अन्न खाणार्या प्रौढ व्यक्तींमध्ये, आहाराकडेकरणार्या वृद्धांमध्ये आणि गरोदर स्त्रिया तसेच अंगावर पाजणार्या मातांमध्ये याची कमतरता निर्माण होऊ शकते. शस्त्रक्रियेच्या किंवा मोठ्या प्रमाणात भाजल्यामुळे झालेल्या जखमा बर्या होत असतानाही अशी परिस्थिती उद्भवू शकते. हेशरीरात फारसे साठवून ठेवता येत नसल्यामुळे आहारात त्याचा नियमित पुरवठा करणे आवश्यक असते. रुग्णालयात आणि बर्याचशाआहारांमध्ये हल्ली जीवनसत्त्वांचाहोत असल्याने स्कर्व्हीचे रुग्ण फारसे आढळत नाहीत. संपूर्ण आहाराच्या कमतरतेमुळे ( कुपोषणामुळे ) किंवा सर्वच जीवनसत्त्वांच्या कमतरतेमुळे ( आहारातील नियोजनाच्या अभावामुळे ) जेव्हा लक्षणे निर्माण होतात, तेव्हा ती अनेक प्रकारच्या अभावामुळे असतात, केवळ क जीवनसत्त्वाच्या अभावानेच नसतात.
अॅस्कॉर्बिक अम्ल हे ई जीवनसत्त्वाप्रमाणेच अनेक ऊतकांमधील ऑक्सिडीकरणाच्या प्रक्रियेस प्रतिबंध करते. त्यामुळे ‘ मुक्त मूलके ’ या नावाने ओळखली जाणारी रासायनिक द्रव्ये आणि त्यांचे घातक परिणाम टाळले जातात. उदा., वयोवर्धनामुळे घडून येणारे ऊतकांचे र्हसन, हृदयविकारास कारणीभूत होणार्या कोलेस्टेरॉलासारख्या घटकांची निर्मिती इत्यादी.
स्कर्व्हीच्या रुग्णांमध्ये रक्तातील अॅस्कॉर्बिक अम्लाचे प्रमाण कमी होते. निरोगी व्यक्तीत ते ०.५—१.५ मिग्रॅ. प्रति १०० मिलि. असते. श्वेतकोशिकांमधील प्रमाणदेखील मोजता येते व त्यावरून स्कर्व्हीच्या निदानास मदत होते. शरीरात कोलॅजेन निर्मितीसाठी क जीवनसत्त्व आवश्यक असते.
उपचार : स्कर्व्हीची शक्यता कमी करण्यासाठी बालकांना रोज संत्री किंवा मोसंबी यांसारख्या फळांचा रस देणे उपयुक्त ठरते. ३०—४० मिग्रॅ. अॅस्कॉर्बिक अम्ल १०० मिलि. रसातून मिळू शकते. प्रौढांच्या आहारात हीच फळे, लिंबे, आवळा, पेरू, टोमॅटो, ढोबळी मिरची, कोबी, हिरव्या पालेभाज्या व मोड आलेली धान्ये यांतून जीवनसत्त्वाचाहोऊ शकतो. हे जीवनसत्त्व उष्णतेनेहोत असल्यामुळे अधिक वेळ शिजविलेल्या भाज्या त्या दृष्टीने उपयुक्त ठरत नाहीत.
स्कर्व्हीची लक्षणे दिसत असल्यास त्यांच्या उपशमनासाठी प्रौढांना रोज १,००० मिग्रॅ. व बालकांना २०० मिग्रॅ. अॅस्कॉर्बिक अम्ल साधारण एक आठवडा द्यावे लागते. त्यानंतर यानिम्म्याने कमी करून महिनाभर दिल्या जातात. दीर्घकाळ मोठ्या मात्रा देऊन काहीही साध्य होत नाही. कारण एका ठराविक पातळीपेक्षा अधिक असलेले अॅस्कॉर्बिक अम्ल मूत्रातून उत्सर्जित होते. फार मोठ्या मात्रादिल्यास जुलाब होणे, मूत्रात स्फटिकनिर्मिती होणे यांसारखे त्रासदायक परिणाम काही व्यक्तींमध्ये दिसू शकतात.
पहा : अॅस्कॉर्बिक अम्ल; जीवनसत्त्वे; त्रुटिजन्य रोग; ब्लेन, सर गिलबर्ट.
श्रोत्री, दि. शं.
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 7/15/2020
तोंडामध्ये आकडे असलेल्या परजीवी कृमीला ‘अंकुशकृमी...
अतिसार म्हणजे वारंवार मलप्रवृत्ती होणे, मल पातळ हो...
एक किंवा एकापेक्षा अधिक वेळा पातळ अगर पाण्यासारखी ...
रक्त सगळीकडे पोहोचायचे तर रक्तप्रवाहामध्ये काही दा...