कर्ण रोपण तंत्रज्ञान (Cochlear Implant) हे एक अत्याधुनिक इलेक्ट्रॉनिक तंत्रज्ञान आहे. ज्याच्या सहाय्याने कर्णबधिर व्यक्तीस आवाज ऐकणे शक्य होऊ शकते. ज्या व्यक्तीस श्रवण यंत्र फायदेशीर नसते त्या व्यक्तीस Cochlear Implant यशस्वीरित्या हे आवाज ऐकवण्याचे काम करते. 1980 च्या मध्यांपासून हा तंत्रज्ञानाचा वापर तीव्र ते अति तीव्र श्रवण दोष असलेल्या सुरु झाला आहे. छोटी शस्त्रक्रिया करून हे यंत्र कानामागील त्वचेखाली बसवले जाते. इम्पलांट आतील कानाचा खराब झालेला भाग बायपास करून थेट कानाच्या नसेला उत्तेजित करते.
आकृती १ - कानात टाकलेल्या कर्णरोपणाच्या शस्रक्रियेद्वारे आतील भाग व बाह्य भाग दिलेल्या आकृतीत दर्शविला आहे |
---|
कॉक्लिअर इम्प्लांट अंतर्गत व बाह्य असे दोन भाग आहेत. बाह्य भागामध्ये मायक्रोफोन, स्पीच प्रोसेसर आणि हेड पीस (आकृती 2 (अ) यांचा समावेश होतो. तसेच रिसिव्हर कॉइल व इलेक्ट्रोड ऑरे अंतर्गत भागाचा हिस्सा आहे. बाह्य भाग हा शरीरावर (कानावर) घातला जातो तर अंतर्गत भाग हा शस्त्रक्रिये द्वारा कानाच्या आत (Cochlear) मध्ये बसवला जातो.(आकृती 1)
|
|
---|
कॉक्लिअर इम्प्लांट कसे काम करतात ते खाली दिलेल्या प्रमाणे सांगितले आहे.
वातावरणातील आवाज माईक्रोफोन द्वारा एकत्रित करून छोट्या बारीक केबल द्व्रा हा आवाज कानावर घातलेल्या स्पीच प्रोसेसर कडे पाठविला जातो. (कानामागील मशीन सारखे दिसत्प) (आकृती 2 (अ)
सुधारित ADIP योजनेनुसार (2014 पासून लागू) दिल्या गेलेल्या मार्गदर्शक सुचानांपासून कोणत्या मुलांना कॉक्लिअर इम्प्लांटने फायदा होऊ शकतो स्पष्टपणे सांगता येईल.
खालील दिलेल्या अटी पूर्ण होऊ शकत असतील तर मुलाला कॉक्लिअर इम्प्लांट होऊ शकतो:
खालील अटी असलेल्या व्यक्तीस/मुलां वर कॉक्लिअर इम्प्लांट होऊ शकणार नाही:
शस्त्रक्रिया ENT सर्जन द्वारा करण्यात येईल. सामान्यतः शस्त्रक्रिया सर्वसाधारण भूल (General anesthesia) देऊन करण्यात येते. शस्त्रक्रिया अंदाजे एक ते दीड तास चालते. त्यानंतर टाके काढले जातात.
श्रवण पुनर्वसन : शस्त्रक्रिये नंतर : वाक-भाषा उपचार, ह्यालाच mappen 8 असे म्हणतात. (CT प्रोग्रामिंग, ऑडीटरी वर्बलथेरपी, समुपदेशन (counsepng)
वाक-भाषा थेरपी : एका आठवड्यात ३ तास असे १० आठवडे एकंदरीत ३० तास वाक-भाषा थेरपी देण्यात येईल. यापेक्षा कमी थेरपी फायदेशीर ठरणार नाही, मलाच्या गरजेनुसार हे थेरपीची वारंवारता वाढवणे गरजेचे ठरेल. अशावेळी अधिकाऱ्यांकडून पूर्ण परवानगी घेणे आवश्यक आहे.
स्पीच प्रोसेसर ३-४ आठवड्यानंतर सुरु करण्यात येईल व सहन होणार योग्य रित्या आवाजाची पातळी ठरवण्यात येईल. ह्या आवाजाची पातळी कालांतराने तपासून ती आवश्यकतेनुसार बदलण्यात येऊ शकते. आवाजाची ही पातळी ठरवण्यासाठी पंधरवडा, मग महिन्यातून एकदा व कालांतराने वर्षातून एकदा यावे लागेल.
ऑडियोलॉजिकल (ओरल) पुनर्वसन हे वाक-भाषेचे मुलाला प्रशिक्षण, ऑडीटरी वर्बलथेरपी आणि पालकांचे समुपदेशन (कौन्सिलींग ) ह्याच्या सहाय्याने करण्यात येते.
स्पीच प्रोसेसरचे प्रोग्रामिंग आणि वाक-भाषेचे प्रशिक्षण – आठवड्याचे ३ तास असे १० आठवड्यापर्यंत म्हणजे किमान ३० तास असे प्रशिक्षण घ्यावे. ह्यापेक्षा कमी हे मुलासाठी प्रभावी होऊ शकणार नाही. प्रशिक्षणाची वारंवारता ही गरजेनुसार वाढवता येऊ शकते. मात्र अधिक प्रशिक्षणासाठी अधिकाऱ्यांकडून नीट परवानगी घेणे आवश्यक आहे. मॉपींग आणि वाक-भाषेची कामगिरी व प्रगती बघण्या/तपासण्यासाठी ६, ९, व १२ महिन्यांनी केंद्रात यावे लागेल.
ज्या मुलांना मशीनचा थोडा किंवा काहीच फायदा नसेल त्यांना कॉक्लिअर इम्प्लांटने खूप फायदा होतो.
तरीही प्रत्येक मुलाला झालेला फायदा वेगवेगळा असू शकतो. कोणाला कमी तर कोणाला जास्त फायदा होतो. काही फायदे खाली नमूद केले आहेत.
कॉक्लिअर इम्प्लांटचे ऑपरेशन खूप धोकादायक नसून थोड्या गुंतागुंतीच्या जोखीम बाबीवर लक्ष देणे आवश्यक आहे. इतर कोणत्याही शस्त्रक्रियेमध्ये असलेल्या धोका असतो. जसे: रक्तस्त्राव, कोणत्या प्रकारचे संक्रमण (infection) व अनेस्थेसिया विषयक काही जोखीम शॉक्रिये मधील व नंतर होणाऱ्या गुंतागुंतीचा दर फार कमी आहे. मात्र जर कॉक्लिअर इम्प्लान काम करायचे थांबले तर ADIP योजने अंतर्गत १० वर्षाचे कॉक्लिअर इम्प्लांट ची (CI) कामगिरीची देखभाल व प्रोसेसर मधले सॉफ्टवेअरचे अपग्रेडेशन आहे. बाह्य भागाची ३ वर्षाचे वॉरंटी वाढवणे सुद्धा शक्य होऊ शकते. हे फक्त ADIP योजने अंतर्गतच आहे. बाजारातील इतर कोणत्या हि मशीन सोबत असे नसते.
खाली दिलेले १’ ८ मुद्दे नित वाचा व तुमचा मुलगा कॉक्लिअर इम्प्लांट साठी योग्य उमेद्वार आहे का ते ठरवा.
१) तुमच्या मुलाचा श्रवणदोष तीव्र ते अती तीव्र श्रेणीतला सेन्सरीन्यूरल (SN) आहे का? | हो/नाही |
२) याच्या पहिल्या दोन वर्षातच मुलाला श्रावण दोष आहे हे लक्षात आले | हो/नाही |
३) श्रवण यंत्र लावून वाक-भाषेचे प्रशिक्षण घेऊन सुद्धा मुलाला श्रवणयंत्राचा पुरेसा फायदा होत नाही | हो/नाही |
४) मानसशास्त्रज्ञांच्यानुसार तुमच्या मुलाला मानसिक/संज्ञातमक त्रास आहे का? | हो/नाही |
५) कानातून पाणी येते किंवा कानामध्ये इन्फेक्शन आहे का? | हो/नाही |
जर वरील प्रश्नांचे तुमचे हो असे असतील तर तुमचा मुलगा ADIP योजनेनुसार कॉक्लिअर इम्प्लांटसाठी योग्य उमेदवार आहे. असे असेल तर त्वरित तुमच्या जवळच्या कॉक्लिअर इम्प्लांटच्या केंद्रात संपर्क करा. त्या केंद्रातील (टीम) संघ प्रमुख तुम्हाला तुमच्या मुलाचे शस्त्रक्रिया करण्याबाबत निर्णय घेण्यास मदत करतील.
जेव्हा तुम्ही तुमच्या मुलाचे कॉक्लिअर इम्प्लांटसंबंधित सर्व चाचण्या करत असाल तेव्हा त्या संबंधित काऊन्सिलिंग (समुपदेशन) तुम्हाला योग्य वास्तववादी अपेक्षा करण्यात मुलाच्या भाषा शिक्षणातील हे खूप महत्वाचे आहे हे समजावून देतील.
ह्या तंत्रज्ञानामध्ये कानाचे डॉक्टर, श्रवणतज्ञ, वाक-भाषा तंत्रज्ञ, मानसशास्त्रज्ञ व समाजसेवकांचा समावेश असतो. हे सर्व एक संघ (team) म्हणून शस्त्रक्रीयेआधी व नंतरच्या फेर तपासणी व उपचारामध्ये तुम्हाला मदत करतील.
पीडीएफ (pdf ) फाईल पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा
स्त्रोत : अली यावर जंग राष्ट्रीय श्रवण विकलांग संस्था, मुंबई
अंतिम सुधारित : 10/7/2020
अतिसार म्हणजे वारंवार मलप्रवृत्ती होणे, मल पातळ हो...
रक्त सगळीकडे पोहोचायचे तर रक्तप्रवाहामध्ये काही दा...
तोंडामध्ये आकडे असलेल्या परजीवी कृमीला ‘अंकुशकृमी...
महिलांमध्ये त्वचेवर गांधी उठण्याची तक्रार मोठ्या प...