अस्थिविरळता

अस्थिविरळता म्हणजे हाडांमधील घनता कमी होऊन ती विरळ आणि दुबळी होणे. यामध्ये हाडांमधल्या रेषा-रेषांची रचना विरळ होत जाते आणि चुनाही कमी होत जातो. यामुळे हाडे दुबळी होऊन लवकर मोडतात. भारतात या आजाराचे प्रमाण खूप असून उतारवयात अस्थिभंग होण्याचे प्रमाण त्यामुळेच वाढते. खुबा, मणके, मनगट आदि अस्थिभंग यामुळेच जास्त प्रमाणात होतात. स्त्रियांना पाळी थांबल्यावर हा आजार होण्याची दाट शक्यता असते. पण थोडयाशा माराने सहज अस्थिभंग होईपर्यंत हे कळून येत नाही. याला इतरही बरीच कारणे आहेत.

कारणे

हा आजार खालील कारणांनी होतो. स्त्रियांना पाळी थांबल्यावर होतो. उतारवयात स्त्री-पुरुषांना होतो. कुपोषणामुळे प्रथिने व चुना कमी पडल्यामुळे होतो. दारुचे व्यसन - यामुळे आहार कमी पडून निरनिराळया संप्रेरक ग्रंथींच्या आजारांमुळे शरीरात चुना कमी पडतो. निवडक औषधांमुळे शरीराला चुना कमी पडतो. अंथरुणाला खिळून राहिल्यामुळे कॉफी, धूम्रपान यामुळे चुना कमी होतो. अनेक बाळंतपणे होणे, तीही लागोपाठ होणे. मधुमेहाचा आजार.

भारतात यातली पहिली दोन कारणे सर्वात जास्त आढळतात.

लक्षणे व चिन्हे

हा आजार अगदी सावकाश सुरु होतो. बहुधा हा आजार कळून येत नाही. थोडयाशा माराने अस्थिभंग होणे हेच याचे पहिले दर्शन असते.

कधीकधी सूक्ष्म अस्थिभंगामुळे पाठीच्या कण्यात वेदना होते. पण याकडे दुर्लक्ष होऊ शकते.

रोगनिदानासाठी विशेष तपासणी

हा आजार रक्त तपासणीतही लवकर कळून येत नाही. रक्तातल्या कॅल्शियमचे प्रमाण ठरावीकच असते. क्ष-किरण चित्रात अस्थिविरळता दिसून यायलाही बराच उशीर होतो. म्हणजे एकूण चुन्यापैकी 30-50% चुना कमी झाल्यावरच क्ष-किरण चित्रात विरळपणा दिसायला लागतो.

प्रतिबंध

पाळी थांबल्यावर म्हणजे 45-50 वयोगटात स्त्रियांना चुना-कॅल्शियम आणि प्रथिनयुक्त आहार देणे. (स्त्री-संप्रेरकांची जोड देणे चांगले पण ते डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसारच करावे.) उतारवयात स्त्री-पुरुषांनी कॅल्शियम व प्रथिने आहारात योग्य प्रमाणात घेत राहिले पाहिजे. उंचीच्या तुलनेत वजन कमी असणे हा एक धोक्याचा कंदील असू शकतो. म्हणजे बॉडी मास इंडेक्स (शरीर -भार निर्देशांक) 17 पेक्षा खाली असल्यास अस्थिविरळतेची शंका घ्यावी.

प्रतिबंधासाठी

रोज निदान एक ते दीड ग्रॅम कॅल्शियम (चुना) आहारात असावा. याबरोबर रोज 400-800 युनिट 'ड' जीवनसत्व घ्यावे. योग्य दैनंदिन व्यायाम. यात भारवाहक व्यायाम महत्त्वाचे असतात. (उदा. गुरुत्वाकर्षणाविरोधात केलेले व्यायाम) दूध-दही हे विशेष उपयोगी अन्नपदार्थ आहेत. अंडयामध्येही कॅल्शियम असते. धान्ये - विशेषत: नाचणी, बाजरी यात कॅल्शियम असते. आपल्या आहारात रोज यांचा समावेश असावा.

 

लेखक : डॉ. श्याम अष्टेकर (MBBS, MD community Medicine)

संदर्भ : आरोग्यविद्या