एकूण 64% जोडपी संततीप्रतिबंधक उपाय करतात असे दिसते. यापैकी बहुतेक सर्व आधुनिक पध्दत वापरतात तर केवळ 1% पारंपरिक पध्दती वापरतात. या जोडप्यांपैकी सुमारे 52% मध्ये स्त्रीनसबंदी झालेली असते तर पुरुष नसबंदी करून घेणा-यांचे प्रमाण केवळ 2.5% आहे. या जोडप्यांपैकी गोळी वापरण्याचे प्रमाण 2.3% तर तांबी चे प्रमाण1.6% आणि निरोध वापरण्याचे प्रमाण 5% पेक्षा कमी आहे. या जोडप्यांपैकी 1% पेक्षा कमी स्त्रियांनी कधी ना कधी तातडीक संततीप्रतिबंधक गोळी (ईसीपी) वापरलेली होती.
एकूण जोडप्यांपैकी 14% जोडप्यांची संततीप्रतिबंधक साधनांची गरज भागलेली नव्हती असे आढळले.
सुमारे 92% गरजू स्त्रियांनी प्रसूतीपूर्व सेवा घेतली होती. परंतु त्यातील फक्त 62% स्त्रियांना पहिल्या तिमाहीत सेवा मिळू शकली.
गरोदर स्त्रियांपैकी फक्त 76% गरोदर स्त्रियांना तीन प्रसूतीपूर्व सेवा मिळाल्या. गरोदर स्त्रियांपैकी 74% चा रक्तदाब मोजला होता पण फक्त 34% स्त्रियांना गरोदरपणाची पूर्ण तपासणी करण्यात आली. 46% गरोदर स्त्रियांना रक्तवर्धक लोह गोळया मिळाल्या.
बाळंतपण झालेल्या स्त्रियांपैकी 64% बाळंतपणे आरोग्यकेंद्रे किंवा रुग्णालयात झाली आणि सुमारे 36% अजूनही घरी प्रसूत होतात. पैकी ग्रामीण भागात घरी प्रसूत होणा-या स्त्रियांचे प्रमाण अजूनही 45% च्या वर आहे शहरांमध्ये देखील सुमारे 12.5% स्त्रिया घरी प्रसूत झाल्या. घरी प्रसूत होणा-या स्त्रियांपैकी फक्त 16% स्त्रियांना कुशल व्यक्तीची मदत मिळाली. सुमारे 70% स्त्रियांची प्रसूती सुरक्षित झाली असा निष्कर्ष काढता येतो. प्रसूत झाल्यानंतर 80% स्त्रियांना काही ना काही आरोग्यसेवा मिळाल्याचे दिसते. जननी सुरक्षा योजनेचा आर्थिक लाभ फक्त 8% स्त्रियांना झाला.
बालकांच्या पूर्ण लसीकरणाच्या बाबतीत टक्केवारी अजून कमीच (69%) आहे. मात्र बीसीजी लस टोचलेल्यांचे प्रमाण 96%, तिहेरी लस (79%), पोलिओ-3(86%) आणि जीवनसत्व 'अ' एक डोस (70%) असे प्रमाण दिसते.
जन्मानंतर तासाभरात स्तनपान मिळणा-या बाळांचे प्रमाण अजून 54%च्या खाली आहे. शहर आणि खेडयांमध्ये हे प्रमाण जवळजवळ सारखेच आहे. सहा महिन्यापर्यंत केवळ स्तनपान मिळणा-या बाळांचे प्रमाण 54%च आहे. सहा ते नऊ महिने वयात पूरक आहार मिळणा-या बालकांचे प्रमाण निम्म्यापेक्षा कमी म्हणजे 47% इतकेच आहे. हेही प्रमाण शहर खेडे या दोन्ही ठिकाणी जवळजवळ सारखेच आहे.
फक्त 30% स्त्रियांना (मातांना) बालकांच्या न्यूमोनियाबद्दल खाणाखुणांची जाणीव दिसते. ग्रामीण भागात हे प्रमाण केवळ 26% आहे. जुलाबानंतर जीवनजल दिले आहे अशा बालकांचे प्रमाण 44% आढळले. मात्र इतर उपचार धरल्यास हे प्रमाण 78% इतके होते. तसेच न्यूमोनिया असलेल्या 81% बालकांना उपचार झाल्याचे आढळते.
लिंगसांसर्गिक आजारांबद्दल फक्त 27% स्त्रियांना माहिती होते मात्र एड्सआजाराबद्दल 71% स्त्रियांना माहिती होते. 8% स्त्रियांना प्राथमिक किंवा नंतरचे वंध्यत्व असल्याची तक्रार आढळली. 1.5% स्त्रियांना बाळंतपणानंतर योनीमार्गाशी संबंधित विव्हर (पिश्चूला) आढळले.
कुठलीही संततीप्रतिबंधक साधने न वापरणा-यांपैकी फक्त 18% जोडप्यांना कुटुंबनियोजनाचा सल्ला दिला गेला होता.
15-24 वयोगटातील अविवाहित स्त्रियांपैकी 3.4% स्त्रिया निरक्षर होत्या तर 54%स्त्रियांचे 10वी पर्यंत किंवा अधिक शिक्षण झाले होते. अविवाहित स्त्रियांपैकी 60 व 70%स्त्रियांना अनुक्रमे निरोध व संततीप्रतिबंधक गोळयांची माहिती होती असे दिसते तर फक्त28% स्त्रियांना इसीपी बद्दल माहिती होती.
70% खेडयांमध्ये ग्राम आरोग्य समिती तयार झालेली आहे परंतु फक्त 50% गावांमध्ये सरपंचाला या समितीस निधी असतो हे माहीत होते. म्हणजेच निम्म्या गावाच्या सरपंचांना अशी माहिती नव्हती. सर्वेक्षण केलेल्या खेडयांपैकी 62% खेडयांना उपकेंद्र जवळ म्हणजे 3 कि.मी.च्या आत आहे तर 65% खेडयांना प्राथमिक आरोग्य केंद्र 10 कि.मी च्या आत आहे.
ग्रामीण रुग्णालयांपैकी 60% रुग्णालयांमध्ये स्त्रीरोगतज्ज्ञ नाहीत मात्र यापैकी 96%रुग्णालयांमध्ये 24तास बाळंतपणाची सोय उपलब्ध आहे. फक्त 14% ग्रामीण रुग्णालयांत सिझेरियन ऑपरेशनची सोय आहे. तर फक्त 11% ठिकाणी रक्त पेढी आहे.
लेखक : डॉ. श्याम अष्टेकर
(MBBS, MD community Medicine)
संदर्भ : आरोग्याविद्या
अंतिम सुधारित : 12/17/2019
डॉक्टर्स आणि नर्सेस एवढेच मनुष्यबळ गृहीत धरून स्वा...
अतिसार म्हणजे वारंवार मलप्रवृत्ती होणे, मल पातळ हो...
या विभागात अ जीवनसत्वाच्या कमतरतेमुळे म्हणजेच योग...
एक किंवा एकापेक्षा अधिक वेळा पातळ अगर पाण्यासारखी ...