অসমীয়া   বাংলা   बोड़ो   डोगरी   ગુજરાતી   ಕನ್ನಡ   كأشُر   कोंकणी   संथाली   মনিপুরি   नेपाली   ଓରିୟା   ਪੰਜਾਬੀ   संस्कृत   தமிழ்  తెలుగు   ردو

मानवी विकास तक्ता

प्रस्तावना

शिक्षण, मिळकत, आयुर्मान या तीन घटकांची मोजदाद केल्यावर मानवविकासाचे मोजमाप मिळते. हा मानवविकास निर्देशांक जास्तीत जास्त 1 इतका असतो. म्हणूनच तो दशांशात सांगितला जातो. सोबतच्या तक्त्यात महाराष्ट्रातल्या निरनिराळया जिल्ह्यांचा मानवविकास निर्देशांक दिला आहे. यात गडचिरोली जिल्हा सगळयात कमी विकासाचा तर मुंबई व ठाणे जिल्हा सर्वाधिक विकासाचा आहे. मानवी विकास मोजण्याची ही एक ढोबळ पध्दत आहे. ती जिल्ह्याच्या पातळीवर काढता येते. मात्र व्यक्ती आणि कुटुंबाच्या जीवनाची गुणवत्ता मोजण्यासाठी शिक्षण-मिळकत-आयुर्मान या तीनाशिवाय खालील काही पैलू लक्षात घ्यावे लागतील.

जीवनाची गुणवत्ता मोजण्यासाठी आणखी काही पैलू

  • पोषण (कुपोषण नसणे)
  • मुलींचे शिक्षण व लग्नवय
  • जन्मवजन (नवीन जन्माच्या बाबतीत)
  • स्वातंत्र्य व मानवी हक्क.
  • पिण्याचे स्वच्छ पाणी, पुरेसे पाणी.
  • कचरा, सांडपाणी यांची व्यवस्था
  • संडासची सोय - जवळ, सुरक्षित, स्वच्छ.
  • शाळेची जवळपास सोय, शिक्षण-गुणवत्ता
  • सत्वर, स्वस्त, नजीक आरोग्यसेवा असणे.
  • स्त्रियांची कौटुंबिक-सामाजिक स्वातंत्र्य.
  • खेळ, करमणूक - आनंदाची संधी असणे.
  • परिसर व पर्यावरण निरोगी सुरक्षित असणे.
  • बचत व आर्थिक सुरक्षितता.
  • सामाजिक सलोखा, भीतीमुक्त समाज
  • सुगम व स्वच्छ प्रशासन.

या विविध किमान जीवनावश्यक बाबींचे मोजमाप केले तर मानवी विकासाचे खरे स्वरूप दिसते. केवळ मिळकत-शिक्षण-आयुर्मान या घटकात 'सुखी जीवन' पूर्णपणे समजत नाही.

आनंद निर्देशांक

आता इथून पुढे जगात'मानवी आनंद निर्देशांक'मोजला जाईल. सध्या जगात आनंदी असणारे पहिले दहा देश म्हणजे - डेन्मार्क, स्विट्झरलंड, ऑस्ट्रिया, आईसलँड, बहामा, फिनलंड, स्वीडन, भूतान, ब्रुनेइ, कॅनडा, आयर्लंड आणि लक्झेंबुर्ग. यातील तीन देश सोडता सर्व पाश्चिमात्य देश आहेत. इंग्लंडचा क्रमांक 41 तर अमेरिकेचा 23वा. चीन 82वा तर भारत 125 वा आहे. पण भारत इतका मोठा देश आहे की त्यातही आनंदी व दु:खी भाग असू शकतील. मुख्य मुद्दा असा आहे की, आपण सुखी व आनंदी आहोत का? सुख व आनंद हे प्रत्येक माणसाचे ध्येय असते. आपण आनंदी होण्यासाठी 'आहे त्यात सुख' मानायचे? की वर सांगितलेल्या पैलूंसाठी प्रयत्न करायचे?

 

लेखक : डॉ. श्याम अष्टेकर

(MBBS, MD community Medicine)

संदर्भ : आरोग्याविद्या

अंतिम सुधारित : 10/7/2020



© C–DAC.All content appearing on the vikaspedia portal is through collaborative effort of vikaspedia and its partners.We encourage you to use and share the content in a respectful and fair manner. Please leave all source links intact and adhere to applicable copyright and intellectual property guidelines and laws.
English to Hindi Transliterate