सुमेरियन साहित्य

सुमेरियन भाषेतील साहित्य हे मिथ्यकथा, महाकाव्ये, स्तोत्रे, विलापिका ह्यांनी संपन्न आहे. त्या साहित्यात समाजाचे व्यावहारिक शहाणपण सूत्ररुपाने सांगणाऱ्या म्हणी, तसेच तरुणांना मार्गदर्शन करणारे लेखन ह्यांचाही समावेश आहे. हे सर्व साहित्य पद्यमय असून ते मातीच्या इष्टिकांवर कोरलेले आहे. सुमेरियनांचे धार्मिक शहर निप्पुर येथे इ. स. पू. २००० नंतर ह्या साहित्याच्या प्रती तयार करण्यात आल्या आणि त्यांच्या आधारे ह्या साहित्याचा परिचय झाला; पण मुळात हे साहित्य बरेच प्राचीन असले पाहिजे. सुमेरियन भाषा समजून घेण्यातल्या अडचणींमुळे ह्या साहित्यापैकी फारच थोडे अनुवादित झाले आहे; तथापि अलीकडच्या काळात ह्या अतिप्राचीन साहित्याची काही मर्यादेपर्यंत ओळख होऊ शकली आहे. सुमेरियन मिथ्यकथा ह्या सुमेरियन देवदेवतांशी संबंधित आहेत. विशेषतः एन्लिल, निन्लिल, एन्की आणि निन्‌हर्सग ह्यांच्याशी. इनान्ना ह्या देवतेवरही मिथ्यकथा निर्माण करण्यात आलेल्या आहेत. काही मिथ्यकथा विश्वनिर्मितीशी निगडित आहेत. निर्व्यवस्थेतून अथवा गोंधळाच्या अवस्थेतून सुसंघटित विश्वाची निर्मिती झाली, असे सांगणाऱ्या काही मिथ्यकथांत सर्पराक्षस (ड्रॅगन) हा ह्या निर्व्यवस्थेचे प्रतीक म्हणून येतो. त्याचा नाश करणे आवश्यक असते. सुमेरियन साहित्यातील काही मिथ्यकथा ह्या सर्पराक्षसाच्या वधाची कहाणी सांगतात. सुमेरियन महाकाव्यांतून गिल्गामेश, लुगालबांडा, एनमर्कव ह्यांसारख्या पराक्रमी वीरांच्या कर्तृत्वाचा गौरव आढळतो. गिल्गामेश ह्याच्या जीवनावर तर अकेडियन भाषेत एक महाकाव्य रचण्यात आले आहे. सुमेरियन राजांची जी माहिती मिळते, तीनुसार गिल्गामेश हा इराकचा राजा; परंतु ह्याखेरीज त्याची काहीच माहिती मिळत नाही. सुमेरियन लेखनशैलीत पुनरुक्तीचा वापर मोठ्या प्रमाणावर केलेला दिसतो. ही शैली कथाकाव्यापेक्षा विलापिका आणि स्तोत्रे अशा रचनांना अधिक अनुकूल आहे.

लेखक: अ. र. कुलकर्णी

माहिती स्रोत: मराठी विश्वकोश