देशाची भूपृष्ठरचना डोंगराळ व पर्वतीय असून दोन्ही किनाऱ्यांनजीक सखल प्रदेश आहे. मध्यातून पूर्व - पश्चिम जाणाऱ्या पर्वतरांगा आहेत. यातच पश्चिमेस चीरीकी (३,४७८ मी.) हे सर्वोच्च ज्वालामुखी शिखर आहे. देशाचा ८७% भाग ७०० मी. पेक्षा कमी उंचीचा, १०% भाग ७०० मी. ते १,५०० मी. मध्यम उंचीचा व फक्त३% अत्युच्च आहे. देशात ५०० पर्यंत नद्या असून बहुतेक कमी लांबीच्या आणि पॅसिफिकला मिळणाऱ्या आहेत. डॅरिएन प्रांतांतील पॅसिफिकला मिळणारी ट्वीरा ही नदी व्यापारी दृष्टीने उपयुक्त आहे. तसेच अटलांटिकच्या किनाऱ्यालगत वाहणारी चॅग्रेस ही नदी देशाच्या विकासाचा आधार होऊ शकेल. देशालगतच्या बेटांची संख्या १,६०० असून त्यांत कॅरिबियनमधील सान ब्लास द्वीपसमूह, पॅसिफिकमधील क्वीबा, पर्ल ही महत्त्वाची आहेत.
देशाचे हवामान उष्ण कटिंबधीय सागरी आहे. किनाऱ्यालगत सरासरी तपमान २७° से. व डोंगराळ भागात ते १०° ते १९° से. पर्यंत असते. आर्द्रता बऱ्याच काळपर्यंत ८०% पर्यंत असते. पर्जन्याचे प्रमाण कॅरिबियनच्या बाजूस ३०० सेंमी. पर्यंत, तर पॅसिफिकच्या बाजूला ते १६० सेंमी. पर्यंत आहे. सर्वसाधारणपणे पाऊस एप्रिल ते डिसेंबर या कालावधीत पडतो. इतर काल कोरडा असतो.
खनिजसंपत्ती विविध व भरपूर असली, तरी फक्त सोने, चांदी व मँगॅनीज एवढीच खनिजे काढली जातात. चुनखडी भरपूर प्रमाणात उपलब्ध झाल्याने सिमेंटच्या उत्पादनात वाढ झाली आहे.
बहुतांशी पनामात दाट अरण्ये व अधूनमधून गवताळ प्रदेश आढळतात. कॅरिबियनच्या बाजूस सदाहरित वृक्षांचे आधिक्य आहे; तर पॅसिफिकच्या बाजूस पानझडी वृक्ष आढळतात. अरण्यांतून पक्षी, माकडे, हरिणे, चित्ते यांची संख्या बरीच आहे. पॅसिफिकची बाजू मासेमारीस अधिक अनुकूल आहे.
नवीन घटना १७७२ पासून अंमलात येऊन ५०५ सदस्यांची एक राष्ट्रीय सभा निवडणुकीने अस्तित्वात आली आहे. ही सभा राष्ट्रपती व उपराष्ट्रपतीची निवड करते. राष्ट्रपतींच्या हाती संपूर्ण कार्यकारी सत्ता असते; तथापि ऑक्टोबर १९७२ पासून पुढील सहा वर्षांकरिता ही सत्ता सेनादलप्रमुखाच्या हाती सुपूर्त करण्यात आलेली आहे. १९६९ पासून येथे राजकीय पक्षांवर बंदी आहे. राजकीय ध्येयवादापेक्षा येथे व्यक्तिपूजेला अधिक वाव आहे.
देशांतर्गत सुव्यवस्थेसाठी ११,००० जवानांचे एक राष्ट्रीय संरक्षणदल आहे व त्याच्याच प्रमुखाच्या हाती सध्या राष्ट्रपतीची सत्ता आहे. बाह्य आक्रमणापासूनच्या संरक्षणाची जबाबदारी अ. सं. सं. वर आहे. पनामाची विभागणी नऊ प्रांत व इंडियनांसाठी राखीव तीन विभाग यांमध्ये झालेली आहे. प्रत्येक प्रांतावर राष्ट्रपतीच्या हुकुमाने गव्हर्नरची नेमणूक केली जाते. नऊ प्रांतांची विभागणी ६३ नगरपालिकाक्षेत्रांतून केलेली असून, त्यांचा कारभार लोकनियुक्त मंडळ व नगराध्यक्ष यांच्याकडे सुपूर्त केलेला आहे. राष्ट्राध्यक्षाच्या नियुक्तीनुसार दहा वर्षांसाठी नऊ न्यायाधीशांच्या एका सर्वोच्च न्यायालयाला न्यायनिवाड्याचे संपूर्ण अधिकार आहेत. सर्वोच्च न्यायालयाला न्यायनिवाड्याचे संपूर्ण अधिकार आहेत. सर्वोच्च न्यायालयाकडून कनिष्ठ न्यायाधीशांच्या नेमणुका केल्या जातात. देशाने देहांताची शिक्षा रद्द केलेली आहे. पनामा संयुक्त राष्ट्रांचा व अमेरिकन राष्ट्रसंघटनेचा (ऑर्गनायझेशन ऑफ अमेरिकन स्टेट्स) सदस्य आहे.
ऊर्जानिर्मितीच्या बाबतीत पनामाची प्रगती चांगली आहे. १९६८ मध्ये ४८५ द. ल. किंवॉ. ता. असलेले उत्पादन १९७४ मध्ये ९९२ द. ल. किंवॉ. ता. पर्यंत वाढले. पनामा सिटी व कोलोन यांना ५,२५,२०० घ. मी. गॅसचाही पुरवठा झाला.
देशात मध्यवर्ती बँक नाही; तथापि १९०४ साली स्थापन झालेली ‘बँको नॅशनल द पनामा’ ही व्यापारी बँक सर्व सरकारी व्यवहार सांभाळते. याशिवाय विविध देशांच्या ७५ बँका या देशात आर्थिक व्यवहार हाताळीत असतात. बॅल्बोआ ही सुवर्णमुद्रा कायदेशीर चलन असून देशाचे कागदी चलन नाही. डिसेंबर १९७६ मध्ये १ पौंड=१.६६ बॅल्बोआ व १ अमेरिकी डॉ. = १ बॅल्बोआ असा विनिमय दर होता.
पनामाचा विदेशीय व्यापार बहुतांशी अ.सं.सं.शी चालतो. त्यापाठोपाठ कोस्टा रीका, दक्षिण अमेरिकेतील व्हेनेझुएला, कोलंबिया व एक्वादोर हे देश येतात. अन्य देश म्हणजे फ्रान्स, प. जर्मनी, जपान, कॅनडा यांचाही आयात-निर्यातीत वाटा आहे. निर्यातीत प्रामुख्याने केळी, पेट्रोलियम पदार्थ, मासळी या गोष्टी असून, आयातीत उत्पादित वस्तू, खनिज तेल, यंत्रे, वाहतुकीची साधने, अन्नपदार्थ, रसायने या गोष्टी येतात.
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 6/9/2020
जगाच्या खनिज उत्पादनाच्या किंमतीचा ५ % भाग आफ्रिके...
कोस्टा रीका : मध्य अमेरिकेतील एक लोकसत्ताक राष्ट्र...