आल्फ्रेट हेर्मान फ्रिट

आल्फ्रेट हेर्मान फ्रिट  : (११  नोव्हेंबर  १८६४ - ५  मे  १९२१ ).  जर्मन शांततावादी चळवळीचा एक संस्थापक ,  शांततेच्या नोबेल पारितोषिकाचा सहमानकरी व ऑस्ट्रियन विचारवंत . जन्म व्हिएन्ना येथे .  ऐन तारु ण्यात तो बर्लिनमध्ये गेला आणि त्याने पुस्तक विक्रेत्याचा धंदा सुरू केला .  तो नियतकालिकांतून स्फुट लेखनही करीत असे .  बर्लिनमधील वास्तव्या त त्याचा बेर्टा फोन झुटनर या शांततावादी थोर स्त्रीशी परिचय झाला .  तिच्या प्रभावामुळेच फ्रिटने ‘ तुमची शस्त्रे खाली ठेवा ’ (Die Waffen neiderl  )  या नावाचे एक नियतकालिक जागतिक शांततेच्या प्रसारार्थ काढले . (१८९१ ).  हेच नियतकालिक  १८९९  पासून ‘ शांतता रक्षक ’ ( Friedenswarte )  या नावाने प्रसिद्ध होऊ लागले .  झुटनरच्याच प्रेरणेने व सहाय्याने पुढे त्याने ‘ जर्मन शांतता संघ ’  स्थापन केला . (१८९२ ).  पहिल्या महायुद्धापूर्वी हा संघ जर्मनीतील शांततावादी चळवळीचा केंद्रबिंदू होता .  फ्री ट मूलतः शांततावादी होता आणि आंतरराष्ट्रीय अराजकतेला तोंड देण्यासाठी कायदेशीर उपाय आणि अध्यात्मिक जीवनदृष्टी यांचे पुनरुज्जीवन यांचा त्याने पुरस्कार केला .

पहिले महायुद्ध सुरू होताच ,  फ्री टने जर्मनीच्या आक्रमक आणि युद्धखोर धोरणावर टी का केली व त्या धोरणाच्या निषेधार्थ स्वित्झर्लंडमध्ये प्रया ण केले .  तेथून तो आंतरराष्ट्रीय सामंजस्य आणि संघटना यासंबंधीचे लेखन प्रसिद्ध करू लागला .  तत्काळ शांतता प्रस्थापित व्हावी ,  म्हणून युद्धग्रस्त राष्ट्रांना त्याने आ वाह न केले व त्या दृष्टीने तातडीचे प्रयत्न सुरू केले .  पहिल्या महायुद्धानंतर व्हर्साय येथे शांतता तह झाला . (१९१९ ).  तो त्याला मान्य नव्हता ;  तथापि जर्मनीने आपल्या लष्करी बळावर तो तह धुडकावून लावू नये ,  म्हणून त्याने इशारा दिला .  फ्री टने जागतिक शांततेसंबंधीचे आपले विचार Handbuch der Friedensbewegung  ( इं .  भा .  हँड बुक ऑफ द पीस मुव्हमेन्ट ,  २  खंड ,  १९११ - १३ )  व Mein kriegstagebuch  ( इं .  भा .  माय वॉर डायरी ,  ४  खंड ,  १९१८ - २० )  या दोन ग्रंथां तून मांडले आहेत .  शांततेच्या कार्याबद्दल त्यास टोबीआस मीखाएल कारेल आसर  (२८  एप्रिल  १८३८ - २९  जुलै  १९१३ )  याच्या बरोबर नोबेल पारितोषिक दिले  (१९११ ).  जर्मन आंतरराष्ट्रीय विधिज्ञांवर त्याच्या विचारांचा प्रभाव पडल्याचे दिसून येते .  तो व्हिएन्ना येथे मरण पावला .

फ्री टबरोबर नोबेल शांतता पारितोषिक मिळविणारा डच विधिज्ञ आसर नेदर्लंड्समधील ॲम्‌स्टरडॅम येथे जन्मला .  तो ॲम्‌स्टरडॅम विद्यापीठात आंतरराष्ट्रीय कायद्याचा प्राध्यापक होता . (१८६२ - ९३ )  त्याने आपल्या सहकाऱ्यांच्या मदतीने Revue de Droit  International et de Legislation Compare’e  ( इं .  भा .  रि व्ह्यू ऑफ इंटरनॅशनल लॉ ॲन्ड कंपॅ रेटिव्ह लेजिस्लेशन )  हे नियतकालिक सुरू केले  (१८६९ ).  द हेग येथील शांतता परिषदांत त्याने हॉलंडचे प्रतिनिधि त्व केले . (१८९९ - १९०७ ).  त्याने आंतरराष्ट्रीय शांततेसाठी द इन्स्टिट्यूट ऑफ इंटरनॅशनल लॉ ही संस्था स्थापण्यात पुढाकार घेतला  (१८७३ ).  या संस्थेस  १९०४  मध्ये शांततेचे नोबेल पारितोषिक मिळाले .  त्याने द हेग येथील शांतता परिषदेत  (१८९९ )  शांततेसाठी एक कायम स्वरूपाचे लवाद न्यायालय स्थापन करण्यात पुढाकार घेतला .  त्याचा तो सभासदही होता .  या कामगिरीबद्दल त्याला नोबेल पारितोषिक दिले .  तो द हेग येथे मरण पावला .

लेखक - सु .र. देशपांडे

स्त्रोत - मराठी विश्वकोश