नरनाळा वन्यजीव अभयारण्य

गिरीभ्रमण आणि वनपर्यटनाचा एकत्र आनंद घ्यायचा असेल तर हा दुग्धशर्करा योग आपल्याला नरनाळा अभयारण्य आणि किल्ल्याला भेट दिल्यानंतर अनुभवायला मिळतो. भारतीय पुरातत्त्व खात्याने संरक्षित केलेला नरनाळा किल्ला स्थापत्यकलेचा उत्तम नमूना आहे. अकोला जिल्ह्यापासून 60 कि.मी अंतरावरचं हे ठिकाण सातपूडा पर्वतरांगेत वसलेलं असून ते मेळघाट आणि वान अभयारण्याचा मधला दुवा आहे किंवा मेळघाट अभयारण्याचं दक्षिणेकडंचं प्रवेशद्वार आहे असं म्हटलं तर वावगं ठरू नये. अकोला जिल्ह्यात नरनाळा, अकोला, अकोट आणि बाळापूर असे किल्ले असून नरनाळा हे अभयारण्य आहे.

नरनाळा किल्ला

समुद्र सपाटीपासून हजार मीटर ऊंचीवरच्या किल्ल्याला पर्यटक वर्षभर भेट देतात. हा किल्ला गोंड राजाने बांधल्याचे सांगितले जाते किल्ल्याचा ताबा वेगवेगळ्या राजवटींकडे राहिल्याने त्या त्या राजवटीचा स्थापत्य कलेचा प्रभाव किल्ल्यावरील बांधकामात पाहण्यास मिळतो. त्यातल्या शहानूर (वाघ दरवाजा), मेहंदी, महाकाली (नक्षी दरवाजा), अकोट, आणि दिल्ली दरवाजा यावर बहमनी स्थापत्य शैलीचा प्रभाव पडलेला प्रकर्षाने जाणवतो. महाकाली (नक्षी दरवाजा) दरवाजाच्या वरच्या भागात बहमनी काळातील दोन शिलालेख कोरलेले दिसतात. त्यातल्या वरच्या शिलालेखात तो दरवाजा घडविल्याची तारीख हिजरी सन ८९२ (इ.स.१४९७) असा उल्लेख आहे तर खालच्या लेखात गाझी सुलतान शहाब-उद-दुनिया वाद-दिन महमूद शाह याच्यासाठी आशीर्वचन लिहिलेले आहे.

किल्ल्यावरील महत्त्वाच्या बांधकामांमधे गजशाळा, अंबर महाल, जनानखाना, जामा मशिद, तेलाचे आणि तुपाचे टाके, नगारखाना, खुनी बुरुज, कारखाना यांचा समावेश होतो.. किल्ल्यावर काही नवगज तोफा पडलेल्या आढळतात. त्यांची शैली आणि घडविण्याचे तंत्र वैशिष्ट्यपूर्ण असल्याचे जाणवते.

हा किल्ला 392 एकर जमिनीवर वसला आहे. त्याला 36 कि.मी.ची तटबंदी आहे. 22 दरवाजे आहेत आणि 36 बुरूज आहेत. पावसाच्या पाण्याची साठवण करण्याची आणि ड्रेनेजची उत्तम व्यवस्था इथे दिसून येते. एकूण 22 मोठ्या टाक्या अशा पद्धतीने बांधल्या आणि एकमेकांना जोडल्या गेल्या आहेत की ज्यामुळे ऊंचावरच्या टाकीतले पाणी खालच्या ऊंचीवरील टाकीत आपणहून पडत राहाते, साठते. पावसाच्या पाण्याचा थेंबही वाया जाणार नाही अशी रचना इथे करण्यात आली आहे जी खूप कौतुकास्पद आहे.

अकोला गावच्या सान्निध्यामुळे मुंबई, नागपूर तसेच देशाच्या कानाकोपऱ्यातून येणारे पर्यटक सुखावून जातात. अकोट आणि अकोल्यापासून बस आणि टॅक्सी सेवा उपलब्ध आहे. अभयारण्यात जाण्यासाठी शहानूर हे प्रवेशद्वार ७ कि.मी. अंतरावर आहे. शहानूर हे अकोट-हर्सील राज्य महामार्गावरच्या पोपकोहेडाशी (६ कि.मी.) जोडलेले आहे. राहण्यासाठी वन विभागाची निवास व्यवस्था आहे. त्याचे आरक्षण उप वनसंरक्षक अभयारण्ये विभाग, अकोट यांच्याकडून होते.

मुंबईपासून अंतर

मुंबईपासून अंतर ६१० कि.मी. जवळचा विमानतळ नागपूर इथे आहे.

रेल्वे

जवळचे रेल्वे स्थानक ४५ कि.मी. वरील अकोला हे आहे.

रस्ते

अकोट आणि अकोला हे नागपूर तसेच राज्यातील इतर गावांशी बस सेवेने जोडलेले ठिकाण आहे. राज्य परिवहनाच्या बस अकोला ते नरनाळा नियमित धावतात.

नरनाळा किल्ल्याला भेट देणाऱ्या पर्यटकांना खूप सारे वन्यजीव विश्व जवळून पाहता येते. त्यात सांबर, हरीण, काळवीट, जंगली मांजर या आणि अशा अनेक प्राण्यांचा समावेश आहे. तसेच या प्रदेशात जवळजवळ १५० प्रजातींच्या पक्षांची नोंद घेतली गेली आहे ज्यात गरुड, शिकार, घुबड, मैना, खंड्या, वेडा राघू असे असंख्य पक्षी आहेत. या ठिकाणी विविध दुर्मिळ जातीचे सरपटणारे जीवसुद्धा पहायला मिळतात, जसे की सरडे, घोरपडी, वाळवीचे वारूळ, इ. त्याचबरोबर अनेक औषधी वनस्पती ज्यात हिरडा, लाजवंती, सफेद मोस्ती, कोरफड, अश्वगंधा, शतावरी, बेहडा, धोड यांचा समावेश आहे. या ठिकाणी भेट देण्यास उत्तम कालावधी हा ऑक्टोबर ते मे असा आहे.

जवळ भेट देता येईल असे

फिरण्यासाठी भरपूर वेळ असेल तर जवळच्या मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पाला, गावीलगड किल्ल्याला आणि चिखलदऱ्याला भेट देता येते. नरनाळा या ठिकाणापासून शेगाव फक्त सुमारे ८१ कि.मी अंतरावर आहे. संत गजानन महाराजांच्या भक्तांना आपल्या आराध्याच्या दर्शनाबरोबर वन आणि नरनाळा गिरी भ्रमण नक्कीच आवडेल इतकं हे पर्यटनस्थळ निसर्गरम्य आहे.

लेखक: डॉ. सुरेखा म. मुळे,

ईमेल- drsurekha.mulay@gmail.com

माहिती स्रोत:महान्युज