जैविक सामग्री व जैविक इंधन

जैविक सामग्री म्हणजे काय

सौर ऊर्जेचे रूपांतर, वनस्पती, फोटोसिंथेसिस द्वारा अन्नात होते आणि त्यातूनच जैविक सामग्रीची निर्मिती होते. ही सामग्री पुढे अनेक प्रक्रियांमधून जाते आणि ऊर्जा स्त्रोत निर्माण होतात. उदाहरणार्थ चारा खाणा-या जनावरांचे शेण वाळवून इंधन म्हणून वापरले जाते. भारतात सद्ध्या सुमारे १२० ते १५० लाख मे. टन जैविक सामग्री प्रतिवर्षी निर्माण होते, ज्यापासून सुमारे १६००० मेगा वॅट ऊर्जा निर्माण होऊ शकते.

जैविक सामग्रीचा वापर

ग्रामीण भारतात जैविक सामग्री हा एक प्रमुख ऊर्जा स्त्रोत समजला जातो. वाळलेली झाडेझुडुपे, लाकडी कोळसा, किंवा वाळलेल्या शेणाची गोवरी ह्या स्वरूपात जैविक सामग्रीचा उपयोग स्वयंपाक आणि इतर घरगुती कामांसाठी ऊर्जा मिळवण्यासाठी केला जातो.

जैविक सामग्रीच्या वापराचे फायदे

• स्थानिक पातळीवर आणि ब-याच प्रमाणात उपलब्ध
• दगडी कोळसा किंवा खनिज तेलापेक्षा कमी हानिकारक. वातावरणातील कार्बन डाय आक्साईड नष्ट करते.

जैविक सामग्रीच्या वापराचे तोटे

• इंधन जमा करणे कष्टदायक.
• घरात वापरतांना हवा खेळती नसेल तर निर्माण होणारा धूर प्रकृतीला हानिकारक ठरू शकतो.
• ह्या इंधनाच्या अयोग्य आणि बेजबाबदार वापरामुळे मोठ्या प्रमाणावर वृक्षतोड होऊ शकते आणि पर्यावरणाचा नाश होऊ शकतो.

जैविक सामग्रीच्या उत्पादक वापरासाठी तंत्रज्ञान

जैविक सामग्रीचा  उत्पादक वापर व्हावा म्हणून अनेक प्रकारचे तंत्रज्ञान ग्रामीण भागात विकसित केले जात आहे. इंधनाची क्षमता वाढविण्यासाठी खालील पद्धतींचा वापर करता येतो.

• स्वयंपाकासाठी धूर विरहित चुलींचा वापर
• जैविक सामग्रीच्या विटा तयार करून साठवल्यास जागा कमी लागते आणि ऊर्जाही जास्त मिळते.
• प्राण्यांची विष्ठा आणि इतर केरकचरा ह्यापासून बायोगॅस तयार करता येतो आणि शेतीला नैसर्गिक खतही मिळते.
• जैविक सामग्रीला हवेच्या नियंत्रित पुरवठ्यात जाळल्यास  तिचे रूपांतर इंधनात होऊ शकते.

जैविक इंधन

जैविक इंधनाची निर्मिती प्रामुख्याने, कृषी उत्पादने किंवा अन्नपदार्थाँवरील प्रक्रियेदरम्यान निर्माण होणारा पदार्थ म्हणून होते. खाण्याचे तेल किंवा वनस्पती तेल ह्यांच्यावर प्रक्रिया करतांना जैविक इंधनाची निर्मिती होते. ह्यात पेट्रोलियम पदार्थाचा अंश नसतो मात्र  पेट्रोलियम इंधनात मिसळून जैविक इंधनाचा वापर डिझेल इंजिनात करता येतो. जैविक इंधन वापरायला सोपे, नैसर्गिकरीत्या नष्ट होणारे, बिनविषारी इंधन आहे. ह्यात गंधक किंवा अरोमा नसतो.