कुत्रा ठराविक क्षेत्रातील जागेतून फिरतो. तो रस्त्याने जाताना ठिकठिकाणी मूत्र सोडून क्षेत्र आखून घेतो. परका प्राणी आला असताना गुरगुरणे, ओरडणे, भुंकणे, भीती वाटत असताना कर्कश आवाज काढणे, दुसर्याबरोबर भांडण चालू असताना शेपटी वर करून ताठरपणाने चाल करून जाणे, पराभव झाला असताना उतारणे पडणे किंवा शेपूट पायात घालून केकाटत पळून जाणे, जिंकल्यावर पराभूत कुत्र्यावर गुरगुरणे, प्रणयाराधनातील विशिष्ट वर्तणूक आणि संभोगस्थितीत काही काळ राहणे इ. कुत्र्याच्या लकबी वैशिष्ट्यपूर्ण आहेत.
सुमारे १४,००० वर्षांपूर्वीपासून कुत्रा हा मानवाचा सोबती आहे. फार पूर्वीपासून माणसाने त्याला पाळले आहे व कुत्र्यानेदेखील इमानदारपणे माणसाशी मैत्री केली आहे. शिकार करणे, गुन्हे शोधणे, राखणदार, सोबती, लाडका पाळीव प्राणी, आंधळ्यांना मार्गदर्शक, संशोधन कार्यात आणि मनोरंजनासाठी कुत्र्यांचा उपयोग होतो. हल्ली अस्तित्वात असलेल्या कुत्र्यांचे वाण निरनिराळ्या जातींच्या संकरातून आणि संकरित प्रजेच्या संकरांपासून उत्पन्न झालेले आहेत. त्यांची संख्या सु. ४०० पर्यंत आहे. काही वाण याप्रमाणे आहेत; पॉइंटर, स्पॅनियल, ग्रेहाऊंड, जर्मन शेपर्ड, एस्किमो, बुलटेरिअर, पोमेरेनियन, बुलडॉग, चाऊचाऊ, लॅब्रोडर, रिट्रिव्हर. भारतामध्ये केनेल क्लब ऑफ इंडिया (केसीआय) या संस्थेमार्फत कुत्र्यांची पैदास, प्रदर्शने, कायदेशीर नियम, कुत्र्यांचे प्रश्न वगैरे कार्ये केली जातात.
मनुष्याप्रमाणे कुत्र्यांमध्ये प्राकृतिक व संसर्गजन्य रोग असतात. हृदयरोग व कर्करोग यांसारखे प्राकृतिक रोग कुत्र्यांना होतात. यकृतशोथ, पिसाळ रोग (आलर्क रोग), नृत्यवात, कुत्र्याचा उन्माद, लेप्टोस्पायरोसिस, गोचिडजन्य ताप, कृमिजन्य रोग असे इतरही रोग त्यांना होतात. बाह्यजीवोपजीवी संधिपाद किडीमुळे कुत्र्यांच्या त्वचेला अतिशय कंड सुटते. ही कीड कुत्र्यांच्या केसांच्या मुळात घुसते. केस गळून पडतात. या रोगाला ‘लूत’ म्हणतात. लूत बरी होण्यासाठी गंधक-मलमाचा उपयोग करतात. लेप्टोस्पायरोसिस हा संसर्गजन्य रोग लेप्टोस्पायरा इक्टेरोहीमोर्हेजी व लेप्टोस्पायरा कॅनिकोला या जीवाणूंमुळे होतो. कुत्र्यांच्या मूत्रात हे जीवाणू आढळतात. महापुराच्या काळात जीवाणूयुक्त मूत्र पाण्यात मिसळून माणसांतही हा रोग झाल्याचे आढळते.
लेखक-सोहनी, प. वि.
स्त्रोत: कुमार विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 10/7/2020
हा आजार एक प्रकारच्या विषाणूमुळे होतो. हे विषाणू स...
या घटकात प्राण्यांनी चावा घेतल्यामुळे होणारे आजार,...
ज्यात यांत्रिक सशाचा उपयोग केलेला आहे, असा वर्तुळा...