गॉडी बॅरन

हे फुलपाखरू अतिशय सुंदर आणि झळाळत्या मखमली रंगांचे असते. उन्हाळ्यात कोरडया नाल्यांमधे ओल्या मातीवर आपल्याला ते सहज दिसू शकते. उडण्याचा भन्नाट वेग आणि वेडीवाकडी वळणे घेणे ही याची खासीयत. ह्याच्या नराच्या आणि मादीच्या रंगामधे थोडाफार फरक असतो आणि दोघेही आकर्षक दिसतात. यांची पिवळीधम्मक सोंडसुद्धा सहज लक्षात रहाते. फुलपाखरांना दोन पुढचे आणि दोन मागचे पंख असतात.

जेंव्हा प्रौढ फुलपाखरू कोषातून बाहेर पडते तेंव्हा त्याचे पंख ओले आणि आक्रसलेले असतात. हे फुलपाखरू कशाचा तरी आधार घेउन उलटे बसते आणि मग त्याच्या शरीरातील रक्त हे वेगाने पम्खातील रक्तवाहीन्यांमधून सर्वत्र पसरवले जाते. यामुळे पंखांना बळकटी आणि पुर्ण आकार येतो.

फुलपाखरांचे पंख हे थरांनी बनलेले असतात आणि त्याच्या खालच्या नलीकांमधून त्यांना प्राणवायूचा पुरवठा होत असतो. ह्या पंखांवर हजारो रंगीबेरंगी खवले एखाद्या घराच्या कौलासारखे बसवलेले असतात. ह्या खवल्यांचे आकार आणि प्रकार वेगवेगळे असतात. काही काही खवले तर अगदी केसांसारखेसुद्धा असतात. एखाद्या पक्ष्याला जशी त्याची पंखावरची पिसे उपयोगी ठरतात त्याचप्रमाणे फुलपाखराला याचे हे खवले उपयोगी ठरतात.
काही जातीच्या फुलपाखराच्या पंखांवर "वासाच्या" ग्रंथी असलेले खवले असतात. यामधून विशीष्ट प्रकारचा गंध सोडला जातो जेणेकरून त्याच जातीच्या नर माद्या एकमेकांकडे आकर्षीत होतात.

काही फुलपाखरांची नक्षी ही आपल्या साध्या मानवी डोळ्यांना दिसू शकत नाही, अतिनील प्रकाशासारखी त्याची ठेवण असते जी फक्त दूसऱ्या फुलपाखरांनाच दिसू शकते. या फुलपाखरांचे रंग हे एकाच वेळेला वेगवेगळे कामे करू शकतात. नैसर्गीक समरूपता, धोक्याचा इशारा, मादीला आकर्षीत करणे, ऊष्णता साठवणे अशी बरीच कामे हे पंख करतात. हे रंग लवकांमुळे किंवा विशीष्ट रचनेमुळे अथवा दोघांच्या एकत्रीकरणामुळे बनलेले असतात. या लवकांच्या वेगवेगळ्या प्रकारांमुळे वेगेवेगळे रंग येतात. दुसरा रंगांचा प्रकार ंहणजे रचनेपासून बनलेले रंग. हे रंग म्हणजे प्रत्यक्ष रंग नसून ते फुलपाखरांच्या पंखावरील खवल्यांच्या विशीष्ट रचनेमुळे आलेले असतात.

ही रचना प्रकाश परवर्तीत करून रंग दर्शवते. मात्र याकरता प्रकाश कोणत्या कोनातून परवर्तीत होतोय ह्यावर रंग अवलंबून असतो. पावसाळ्यात रस्त्यांवर गाडीचे पेट्रोल पडलेले असते, त्यावर जर पाउस पडला तर ते सप्तरंगी चमकते तसेच हे रंग प्रकाश पडला की एकदम झळाळून उठतात

लेखक - युवराज गुर्जर

स्त्रोत - युवराज गुर्जर ब्लॉग