ग्रास डेमन

पावसाळ्यात ग्रास डेमन हे फुलपाखरू आपल्याला अगदी सहज दिसते आणि ते ओळखण्यासाठीसुद्धा खुप सोपे असते. याचा आकार मध्यम असून त्यांचा रंग काळा असतो आणि त्यावर पांढरे ठिपके असतात. ही ठिपक्यांची नक्षी पंखांच्या वर आणि खाली दोनही बाजूंना असते. यांचे नर आणि मादी सारखे दिसत असले तरी यांचा ड्राय सिझन फॉर्म (उन्हाळ्यातील रंगसंगती) थोडासा वेगळा दिसतो. यावेळी त्यांचे पंख थोडेसे पिवळसर असतात आणि त्यावर लालसर तपकिरी रंगाची छटासुद्धा असते.

पावसाळ्यात ही फुलपाखरे जेंव्हा पानावर बसतात तेंव्हा ती थोडेसे पंख उघडून बसतात आणि सतत ते पंख असे काही हलवतात की त्यांच्या ठिपक्यांच्या मुळे ते पंख चक्राकार फिरत असल्याचा भास होतो. यासाठी ते त्यांचे खालचे पंख आधी हलवतात आणि ही क्रीया अर्धवट असतानाच वरचे पंखसुद्धा हलवायला सुरवात करतात. या त्यांच्या अजब आणि एकमेव वैशिष्ट्यामुळे त्यांना आपण जर एकदा बघितले तर ती आपण सहज ओळखू शकतो. आपल्या भारतात पंखांची अशी वैशीष्ट्यपुर्ण हालचाल करणारे हे एकमेव फुलपाखरू आहे. हे फुलपाखरू सहज दिसणारे असले तरी यांची उडण्याची पद्धत जलद आणि वेडीवाकडी वळणे घेत जाणारी असते. त्यातून याचा रंग काळा, पांढरा असल्यामुळे झाडीतील दाट काळोखात ती बसली तर पटकन दिसत नाहीत. मात्र यांचा वावर रानहळद, पेव या झाडांच्या आसपास असतो. कारण या जातींवर या फुलपाखराच्या माद्या अंडी घालतात.

अंडी घालण्यापुर्वी मादी बऱ्याच झाडांचे आधी परिक्षण करते आणि जेंव्हा तीला एखादे झाड योग्य वाटेल तेंव्हाच त्या झाडाच्या पानाखाली आपले पोट वळवून एक लालसर रंगाचे, गुळगुळीत, गोलाकार अंडे घालते. अंडयातून बाहेर आल्यावर अळी प्रथम अंडयाचे टरफल मटकावते आणि नंतर त्या झाडाच्या पानाची एक छोटीशी वळवून आपल्याकरता खोली बनवते. इतर फुलपाखरांच्या अळीप्रमाणे ही अळीसुद्धा खादाड असली तरी थोडीशी लाजाळू असते आणि आपला खाण्याचा प्रोग्राम फक्त रात्रीच उरकते. अळीनंतर कोषसुद्धा त्याच झाडावर होतो आणि त्याचा रंगसुद्धा अळीच्य रंगाशी मिळताजुळता असतो.

कोषाचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्याची लांबलचक सोंड. ही सोंड त्यांच्या पंखाच्यासुद्धा बाहेर आलेली असते. अर्थातच प्रौढ फुलपाख्रराची सोंडसुद्धा शरीराच्यामानाने फारच मोठी प्रगत झालेली असते. "स्कीपर" जातीतील हे फुलपाखरू असल्यामुळे त्यांना फुलांतील मध खुप प्रिय असतो आणि त्यातून या लांबलचक सोंडेमुळे त्यांना घंटेसारख्या किंवा खोलगट फुलांतील मधसुद्धा सहज पीता येतो. काही घंटेच्या आकाराच्या अतिखोल फुलातील मध पिण्यासाठी तर या फुलपाखराला आख्खे आत घुसावे लागते आणि याच कारणामुळे त्या फुलांचे परागीभवन शक्य होते जे इतर कुठलाच किटक करू शकत नाही.

सर्वसाधारणपणे नविन छायाचित्रकार फुलपाखरांच्या छायाचित्रणासाठी अलिप्त असतात. त्यांच्या म्हणण्याप्रमाणे फुलपाखरे खुप चंचल आणि चपळ असतात आणि एका जागी कधीच बसत नाहीत आणी यामुळे त्यांचे छायाचित्रण शक्य होत नाही. मात्र हे काही पुर्ण खरे नाही कारण फुलपाखरे जरी चपळ असली तरी फुलांतील मध पिण्यासाठी ती बराच वेळ फुलांना भेटी देतात आणि जेव्हा ती विश्रांतीसाठी बसतात तेंव्हा सुद्धा त्यांचे छायाचित्रण सहज शक्य होते. अर्थात यासाठी जर का आपला फुलापाखरांचा थोडासा अभ्यास असेल आणि आपल्याला त्यांच्या सवयींबद्द्ल माहिती असेल तर खरोखरच आपल्याला त्यांची छान, आकर्षक छायाचित्रे मिळू शकतात. ही "डेमन" मंडळी स्किपर या फुलपाखरांच्या गटात येतात, हा गट जलद उडण्यासाठी प्रसिद्ध आहे पण त्याच वेळेस फुलांतील मध पिण्यासाठी सुद्धा प्रसिद्ध आहे. त्यामुळे या डेमन मधील ग्रास डेमन, रेस्ट्रीक्टेड डेमन आणि बॅंडेड डेमन ही मंडीळी फुलांवर हमखास भेट देतात. घाणेरी, सदाफुली या फुलांवर मध पिण्याकरता तर रानहळद, सोनटक्का यावर अंडी देण्यासाठी ही फुलपाखरे या झाडांच्या आजूबाजूस उडत असतात. त्यामुळे आपण जर का या फुलांच्या आसपास दबा धरून बसलो तर आपल्याला या प्रकारची अनेक छायाचित्रे अगदी कॉम्पॅक्ट कॅमेरानेही सहज मिळू शकतात.

लेखक - युवराज गुर्जर

स्त्रोत - युवराज गुर्जर ब्लॉग