कर्णिकार

कर्णिकार

( कनकचाफा ; हिं. कनकचंपा , कथचंपा ; गु. कनकचंपो ; क. कनकचंपक ; लॅ.टेरोस्पर्मम ऍसरिफोलियम; कुल-स्टर्क्युलिएसी). सु. १२-१५ मी. उंची व ०.९-१.२ मी. घेर असलेल्या या सुंदर सदापर्णी वृक्षाचा प्रसार हिमालयापासून ते दक्षिणेस कारवार व कोकण येथील सदापर्णी जंगलांत सर्वत्र असून शिवाय ब्रह्मदेशात व अंदमान बेटांतही आहे.

मोठ्या उद्यानांतून व रस्त्यांच्या दुतर्फा शोभेकरिता हा लावलेला आढळतो.साल पातळ , करडी व गुळगुळीत. सर्व कोवळ्या भागांवर तांबूस लव. पाने साधी , एकाआड एक , अखंड किंवा अल्पखंडित , मोठी , विविध आकृतींची व तळाशी हृदयाकृती किंवा छत्राकृती असतात. निबर पाने वरून गुळगुळीत , खालून करडी , लवदार , चिवट ; सिराविन्यास (शिरांची मांडणी) हस्ताकृती ; उपपर्णे खंडित व लवकर गळणारी असतात. फुले मोठी , सुगंधी , पांढरी , सच्छदक ( फुले व फुलोरा ज्यांच्या बगलेत येतो अशी पाने असलेली) , कक्षास्थ (बगलेत) , एक ते तीन एकत्र असून उन्हाळ्यात येतात. संदले पाच , लांबट , जाड , चिवट , बाहेरून पिंगट , लवदार व आत फिकट ; प्रदले (पाकळ्या) पाच , पांढरी व लांबट ; वंध्य केसरदले पाच ; जननक्षम केसरदले १५ ; किंजपुट पंचकोनी व पाच कप्प्यांचा [→फूल] ; बीजके प्रत्येक कप्प्यात १२-२० ; बोंडे लांबट , पंचकोनी व कठीण असून थंडीत येतात. बिया सपक्ष व अनेक.

याचे लाकूड मधे लाल व बाहेर पांढरे , मध्यम कठीण व जड ; सुतारकामास चांगले व झिलईही चांगली होते. आगकाड्या , आगपेट्या , सजावटी सामान , फण्या , चहाची खोकी इत्यादींस उपयुक्त असते. तंबाखू बांधण्यास आणि बशीप्रमाणे वापरण्यास पाने उपयुक्त असतात. फुले जंतुनाशक , पौष्टिक व कीटकरोधक असतात. पानावरची लव रक्तस्रावरोधक असते .

लेखक: ज. वि. जमदाडे

कर्णिकार : (१) फूल व फलासह फांदी, (२) फल, (३) सपक्ष बोज.

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश