खाजोटी, मोठी

मोठी खाजोटी

(हिमालय, आसाम, कोकण, दख्खन, पश्चिम द्वीपकल्प, स‌ह्याद्री इ.) सापडते. मुळे बहुवर्षायू; खोडावर व फांद्यांवर खोलगट उभ्या रेषा व स‌र्वांगावर राठ दाहक केस असतात. पाने साधी, मोठी, हृदयाकृती, खंडित व दंतुर; लहान, एकलिंगी फुले अकुंठित (अमर्याद) वल्लरीवर ऑक्टोबरात येतात. पुं-पुष्पे खाली व स्त्री-पुष्पे वरच्या कक्षेत असतात.

कृत्स्नफळे (शुष्क, आपोआप न फुटणारी व एकच बीज असलेली फळे) काळी व चापट [→ अर्टिकेसी]. पानांचा काढा ज्वरावर देतात. डोकेदुखी आणि सुजलेल्या सांध्याकरिताही पाने उपयुक्त; खोड व फांद्या यांपासून निघणारा धागा लांब, टिकाऊ, मजबूत, पांढरा व रेशमासारखा असून त्यापासून आसामात गोणपाटाचे कापड विणतात. हा धागा लोकरीत मिसळतात; त्यापासून कोळ्यांची जाळी बनवितात, तथापी तो व्यापारी दृष्ट्या कमी सोयीचा असतो.

लेखक: वि. रा. ज्ञानसागर

स्त्रोत: मराठी विश्वकोश