पतंगीचे मध्यकाष्ठ (खोड किंवा फांद्या यांच्या आतील भागातील घन व बहुधा गर्द रंगाचे लाकूड) फार उपयुक्त असते. टॅनीन आणि १०% हीमॅटॉक्सिलीन (C10H14O6·3H2O) या नावाच्या जांभळ्या व लालसर रंगद्रव्याकरिता ते प्रसिद्ध आहे. ते हरत-हेच्या कापडांचे धागे, रेयॉन, नायलॉन, ताग, लोकर, कातडी इ. वस्तू रंगविण्यासाठी तसेच शाईच्या कारखान्यात वापरतात. जीवविज्ञानाच्या प्रयोगशाळेत ते सूक्ष्मदर्शकाच्या साहाय्याने केलेल्या कोशिकांच्या (पेशींच्या) किंवा ऊतकांच्या (समान रचना व कार्य असणाऱ्या पेशी समूहांच्या) निरीक्षणाकरिता वापरले जाते; उत्तम काळी शाई बनविण्यासाठी रंगद्रव्य वापरतात. लाकूड कठीण, टिकाऊ पण ठिसूळ असले, तरी त्याला चांगली झिलई करता येते. ते सजावटी सामान आणि कलात्मक वस्तू यांकरिता उपयुक्त असते. मध्यकाष्ठात रेझीन, क्वेर्सिटीन, बाष्मनशील (बाष्परूपाने उडून जाणाऱ्या) तेलाचा अंश, ऑक्झॅलिक व अॅसिटिक अम्ले इ. असतात. ह्या वनस्पतीचा काढा टॅनिनामुळे स्तंभक (आकुंचन करणारा) व पौष्टिक असून आमांश, अतिसार, अग्निमांद्य (भूक मंदावणे) व श्वेतप्रदर (पांढरी धुपणी ) या विकारांवर गुणकारी आहे. वेस्ट इंडीज व गियाना येथे ही वनस्पती औषधाकरिता वापरात आहे. रंगाकरिता ही वनस्पती फार पूर्वीपासून उपयोगात आहे. फुलांतील मध उत्तम प्रतीचा असतो.
लेखक: परांडेकर, शं. आ.
स्त्रोत: मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 4/23/2020
आबई : (अबई, खरसंबळ, कोयतेवाल, गवारा; हिं. बडा सेम,...