वर उल्लेख केलेली रु. ट्युबरोझा ही बहुवर्षांयू (अनेक वर्षे जगणारी), सरळ वाढणारी व सु. ३०−६५ सेंमी. उंच ओषधी भारतात उद्यानांतून लावतात. तिला मांसल मूळे, ५−७ सेंमी. लांब व लंबगोल पाने असतात. निळसर व कमी अधिक गर्द रंगाची नाळक्यासारखी वर ३·५−५ सेंमी. व्यासाची फुले उन्हाळ्यात येतात; पांढऱ्या फुलझाडांचे दोन प्रकारही आढळतात; एका प्रकारात कंठात गुलाबी छटा असून आता तर ही जाती रानटी अवस्थेतही आढळते. यांची लागवड मुळे किंवा छाट कलमे लावून करतात. यांची बोंडे गर्द काळी पिंगट असून बियाही लागवडीस वापरतात. बोंडे तडकून १२−१६ बिया लांबवर फेकल्या जातात व नवीन झाडे येतात. रु. ट्युबरोझा वांतिकारक (ओकारी करणारी) असून ⇨इपेकॅकऐवजी वापरतात. मुतखडा निचरून जाण्यासही ती वापरतात. पानांचा काढा जुनाट श्वासनलिकादाहावर (कफावर) देतात.
रु. प्रोस्ट्रेटा (डिप्टेरॅकँथस): हिला गुजरातेत काली घ्यावनी म्हणतात. ही सरपटत वाढणारी लहान झुडूपवजा वनस्पती भारतात सर्वत्र ओलसर जागी दिसते; ती केसाळ असून तिला अंडाकृती ते लंबगोल साधी पाने आणि पानांच्या बगलेत एकेकटी, फिकट निळी किंवा जांभळट फुले येतात. कानाच्या तक्रारीवर ती उपयुक्त असतात. रु. लाँगिफोलिया (डि. लाँगिफोलियस; म.सुरत) हे लहान झुडूप मध्य प्रदेशातील सपाट भागात आढळते; त्याच्या पानांची भाजी करतात.रु. रोझिया : ही देखणी मेक्सिकन जाती सु. ३०−६५ सेंमी. उंच असून तिची पाने खरबरीत परंतु फुले विपुल, विटकरी रंगाची, सु. २·५ सेंमी. व्यासाची असतात; पाकळ्यांची नळी लांबट असून फुले सकाळी उमलतात व दुपारनंतर गळून पडतात. बिया किंवा छाट कलमे अभिवृद्धीस वापरतात. (खंड १० मधील चित्रपत्र ४७ पहावे).
संदर्भ : 1. Bruggeman, L. Tropical plants And their Cultivation, London, 1962.
2. C. S. I. R. The Wealth of India, Raw Materials, Vols III and IX, New Delhi, 1952 and 1972.
लेखक - शा. दा. पाटील / शं. आ. परांडेकर
स्त्रोत - मराठी विश्वकोश
अंतिम सुधारित : 10/28/2019
फुलझाडांपैकी वनस्पति, आवृतबीज उपविभाग द्विदलिकित व...
फुलझाडांच्या ह्या वंशाचा समावेश कंपॉझिटी कुलात केल...
याचे मूलस्थान भारताचा ईशान्य भाग आहे. चीन आणि जपान...
खसखस व अफूकरिता करतात.