नॅशनल मिशन फॉर सस्टेनेबल ऍग्रिकल्चर (NMSA) हे अभियान कृषी उत्पादकता वाढविण्यासाठी तयार करण्यात आले आहे. हे अभियान विशेषत: पर्जन्य आधारित भागांसाठी, एकात्मिक शेती, पाण्याचा कार्यक्षमतेने वापर, माती/जमिनीचे आरोग्य व्यवस्थापन आणि साधनसंपत्तीचे संवर्धन या उद्देशाने आयोजित करण्यात आले आहे.
NMSA ने हाती घेतलेले चार मुख्य कार्यक्रम किंवा उपक्रमः
RAD, क्षेत्रावर आधारित विकास आणि शेती प्रणालीसह नैसर्गिक स्त्रोतांच्या संवर्धनाची पध्दत वापरते.
ह्या घटकाची जुळणी ‘वॉटरशेड अधिक फ्रेमवर्क’ सूत्राने म्हणजेच मूलभूत नैसर्गिक स्त्रोतांची क्षमता वापरणे/वॉटरशेड विकासाद्वारे निर्मित उपलब्ध साधनसंपत्ती/ MGNREGS, NWDPRA, RVP&FPR, RKVY, IWMP इत्यादीखाली हाती घेतलेले माती संवर्धन उपक्रम ह्यातून झाली आहे.
हा घटक पिके, फलोत्पादन, पशुधन, मासेमारी, वनीकरण यासारखे कृषी आधारित तसेच मूल्यवर्धन करणारे उपक्रम एकत्रितपणे राबवून तयार केलेल्या उचित शेतीप्रणालीचा परिचय करून देतो.
याशिवाय मातीचे परीक्षण/मातीच्या स्वास्थ्य कार्डावर आधारित पोषण व्यवस्थापन पद्धती, शेतीचा विकास, स्त्रोताचे संवर्धन आणि स्थानिक शेती हवामानाशी जुळवून घेणा-या पिकाची निवड यासारख्या गोष्टींना या घटकांखाली प्रोत्साहन देण्यात आले आहे.
100 हेक्टर किंवा अधिक जमिनीच्या (गावांतील लगतच्या किंवा दुर्गम क्षेत्रामधे लगत नसलेल्या किंवा नजीकच्या गावांच्या क्षेत्रातील जमिनीचा) क्लस्टरवर काम केल्यास एकत्रीकरणाचा सहज लक्षात येणारा परिणाम साध्य होईल आणि स्थानिक सहभागास प्रोत्साहन मिळून मोठ्या भागात सदर मॉडेलची पुनरावृत्ती करता येईल.
या घटकातून मिळणारे पूरक सहाय्य हे एकत्रीकरणाच्या कार्यक्रमात स्त्रोत संवर्धनातील तफावत भरून काढण्यास ग्राह्य समजण्यात येतील.
प्रस्तावित हस्तक्षेप मान्य होण्यासाठी RAD क्लस्टरमधे माती विश्लेषण/ मातीचे स्वास्थ्य कार्ड/ माती सर्वेक्षणाचा नकाशा असणे गरजेचे आहे आणि शेतीखालील किमान 25% क्षेत्र हे ऑन फार्म वॉटर मॅनेजमेंटखाली घ्यावे लागेल.
ICAR च्या आकस्मिक योजना आणि NICRA प्रकल्पाच्या यशस्वी निष्कर्षांवर आधारित शेतकी प्रणालींचा एकात्मिक प्रकल्पाच्या विकासासाठी विचार करता येईल.
याशिवाय धान्य साठा, बायोमास श्रेडर, चा-याचा साठा, गट विपणन यासारख्या सामायिक सुविधा/ स्त्रोत व मालमत्तेची निर्मिती आणि विकास यांस या घटकाच्या अंतर्गत प्रोत्साहन दिले जाईल.
OFWM, प्रामुख्याने ऑन फार्म वॉटर मॅनेजमेंट तंत्रज्ञान आणि उपकरणे वापरण्यावर भर देते आणि पाण्याचा कार्यक्षमतेने वापर करण्यावर लक्ष केंद्रित करते.
हे केवळ वापराच्या कार्यक्षमतेकडेच लक्ष न देता, RAD घटकाच्या सहयोगाने, पावसाच्या पाण्याचा प्रभावीरित्या साठा करणे आणि त्याचे व्यवस्थापन यास महत्व देते.
पाण्याचे संवर्धन, कार्यक्षम वितरण आणि वितरण प्रणाली तंत्रज्ञान आत्मसात करण्यासाठी सहाय्य देण्यात येईल.
पाणी वापरणा-यांच्या संघटना इत्यादीं द्वारे सामायिक स्त्रोतांचे समान वाटप आणि व्यवस्थापन करण्यावर भर दिला जाईल.
शेतावरच पाण्याचे संवर्धन करण्यासाठी MGNREGA निधी आणि (MGNREGA अंतर्गत मनुष्यबळ वापरून खणणे शक्य नसल्यास) माती खणण्याची यंत्रसामुग्री वापरून शेत तळी खोदता येतील.
स्थान आणि पिकाशी निगडीत अवशेष व्यस्थापनासह, मातीच्या शाश्वत आरोग्य व्यवस्थापनाचा प्रसार करणे, मॅक्रो व मायक्रो पोषण व्यवस्थापनासह जमिनीच्या सुपीकतेचे नकाशे तयार करून व त्याचा वापर करून सेंद्रीय शेती पध्दतींचा प्रसार, जमिनीच्या क्षमतेनुसार तिचा उपयोग आणि खतांचा सुयोग्य वापर, जमिनीची धूप कमी करणे आणि ती निकृष्ट होण्यापासून वाचवणे हे SHM चे ध्येय आहे.
भौगोलिक सूचना प्रणालीद्वारे (GIS) आणि व्यापक क्षेत्रावरील वैज्ञानिक सर्वेक्षणाच्या माध्यमातून निर्मित सदर विषयाशी संबंधित नकाशे आणि जमीन तसेच मातीच्या वैशिष्ट्यांचा डेटाबेस वापरून मातीची वैशिष्ट्ये आणि जमिनीचा वापर यावर आधारित विविध सुधारित पध्दतींच्या पॅकेजेसना अनुसरून सहाय्य देता येईल.
याशिवाय ह्या घटकाचे सहाय्य मातीच्या समस्या (आम्ल / अल्कधर्मी / क्षारयुक्त) सोडवण्यासाठी करता येईल.
हा घटक राज्य सरकार, नॅशनल सेंटर ऑफ ऑरगॅनिक फार्मिंग (NCOF), सेंट्रल फर्टिलायझर क्वालिटी कंट्रोल अँड ट्रेनिंग इन्स्टिट्युट (CFQC&TI) आणि सॉईल अँड लँड युज सर्व्हे ऑफ इंडिया (SLUSI) यांच्याकडून राबविण्यात येईल.
स्थानिक शेतकी – हवामानासाठी योग्य शाश्वत व्यवस्थापन आणि एकात्मिक शेती प्रणालीसाठी CCSAMMN, हवामानातील बदलांसंबंधित माहितीची निर्मिती आणि तिचा दोन्ही दिशांनी (जमीनधारक/शेतकरी ते संशोधन /वैज्ञानिक संस्था आणि याउलट) प्रसार आणि त्यांच्याशी जुळवून घेण्यासंबंधी मार्गदर्शन/ हवामानातील बदलाची तीव्रता कमी करण्याबाबत संशोधन/क्लायमेट स्मार्ट नमुना प्रकल्पांची माहिती प्रदान करून तिचा प्रसार करेल.
पर्जन्य आधारित तंत्रज्ञान, नियोजन, एकत्रीकरण यांच्या प्रसारासाठी, कार्यात्मक तंत्र स्पष्ट करण्यासाठी आणि प्रमुख योजना/अभियानाबरोबर समन्वय करण्यासाठी (उदाहरणार्थ MGNREGS, IWMP, ऍक्सीलरेटेड इरीगेशन बेनिफिट प्रोग्रॅम (AIBP), RKVY, NFSM, NHM, NMAET इत्यादी) सर्वसमावेशक पथदर्शी ब्लॉक्ससाठी सहाय्य देण्यात येईल.
अशाप्रकारच्या इनपुट आणि आऊटपुट असलेल्या एकत्रित क्रियांमुळे शेती, पशुधन आणि यासारख्या इतर पर्जन्य आधारित उत्पादन पध्दतींची संभाव्य क्षमता वापरात आणू शकतील, ज्याद्वारे या स्थानिक उत्पादन प्रणालींना हवामान बदलामुळे येणारे धोके टाळून शाश्वतता देता येईल.
खर्चावर आधारित सहाय्याचा संपूर्ण नमुन्यासाठी येथे क्लिक करा .
स्त्रोतः शाश्वत शेतीसाठी राष्ट्रीय अभियान, भारत सरकार
अंतिम सुधारित : 6/5/2020
शेतशिवारात उपलब्ध असलेल्या झाडांचा, वनस्पतींचा वाप...
नांदेड येथील बुधवारचा आठवडी बाजार. त्या बाजारापासू...
शेती ही परवडणारी, शाश्वत व्हावी आणि पर्यायाने राज्...
नगर जिल्ह्यातील वाटेफळ गावाचा भाग तसा दुष्काळीच. प...